در جامعه ما توانمندی‌های معلولان به‌ویژه معلولان جسمی-حرکتی آنگونه که شایسته آنها است، شناخته نشده و فرهنگ غالب در مواجهه با پدیده معلولیت و معلولان خواسته یا ناخواسته رنگ و بوی ترحم و دلسوزی گرفته است. همچنین کاردرمانی و انجام حرکت‌های توانبخشی از جمله عوامل مهمی هستند که می‌تواند تا میزان زیادی شخص معلول را توانمند سازد و حتی او را از گوشه‌گیری نجات دهد، اما هزینه‌های بالای آن درد و رنج فرد معلول را دوچندان می‌کند. اگر هزینه‌های کاردرمانی تحت پوشش قرار گیرد و بخشی از این هزینه‌ها توسط بیمه پرداخت شود، طبیعتا معلولان با خیال راحت‌ می‌توانند به کاردرمانی و فعالیت‌های توانبخشی فکر کنند. در آذر 96، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی ضمن اشاره به آمار معلولان در کشور، نیاز آنها به خدمات توانبخشی و همچنین لزوم توجه قانون بودجه ۹۷ به حمایت از آنها را ضروری خواند. حسین نحوی‌نژاد گفت:‌ هزار و 300 نفر از معلولان، افراد نیازمند به خدمات توانبخشی هستند که اگر ناتوانان جسمی را هم در نظر بگیریم تعداد آنها بیشتر از عدد مذکور است. به گزارش ایرنا، او تاکید کرد: ۳۵‌درصد از این معلولان که دارای پرونده در سازمان بهزیستی هستند را بانوان و ۶۵‌درصد را آقایان تشکیل می‌دهند و معلولیت شایع، معلولیت جسمی‌حرکتی است که حدود ۳۰‌درصد را به خودش اختصاص داده است. در دی 96 هم معاون اجتماعی وزیر بهداشت گفت: حوزه توانبخشی در نظام سلامت کشور، مغفول مانده است. به همین دلیل، وضعیت توانبخشی در کشور مناسب نیست. سیدمحمدهادی ایازی، افزود: شاید یکی از دلایل این موضوع، چندپارگی وظایف برخی سازمان‌ها از جمله وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی بوده است، در هر حال، باید برای توسعه این خدمات با بهره‌گیری از ظرفیت مشارکت‌های مردمی، تلاش کنیم. او تاکید کرد: شبکه ملی سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌های حوزه توانبخشی با مشارکت 59 سازمان مردم نهاد و خیریه، تشکیل شده و هدف از تشکیل این شبکه ملی، افزایش مشارکت‌های مردمی در حوزه توانبخشی است.

قانون و حمایت از معلولان

نمایندگان مجلس طبق ماده شش لایحه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را موظف کردند که پوشش بیمه سلامت افراد دارای معلولیت تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور را به‌گونه‌ای تامین کند که علاوه بر تامین خدمات درمانی مورد نیاز این افراد، خدمات توانبخشی جسمی و روانی افراد دارای معلولیت را نیز پوشش دهد. همچنین در ماده هفت این لایحه آمده است: سازمان بهزیستی کشور مکلف است با هدف حمایت از نگهداری و مراقبت افراد دارای معلولیت شدید و خیلی شدید نیازمند و افراد دچار معلولیت‌های چندگانه نیازمند در خانواده پس از ارائه خدمات آموزشی و مشاوره‌ای به خانواده‌ها، نسبت به پرداخت حق مددکاری یا پرستاری به سرپرست، همسر یا قیم این افراد اقدام کند یا خدمات مراقبتی و نگهداری از افراد دارای معلولیت را از طریق مراکز وابسته به خود یا حمایت از مراکز غیردولتی (خصوصی، تعاونی، خیریه و تشکل‌های مردم‌نهاد) ارائه کند.

نسبت پایین تخت‌معمولی به تخت‌توانبخشی

معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی گفت: نسبت تخت معمولی به تخت توانبخشی در کشور پایین و حدود نیم‌درصد از حدود صد‌هزار تخت بیمارستانی کشور است. در حالی که این نسبت در کشوری همچون کانادا حدود 12‌درصد است. امیرمسعود عرب افزود: خدمات توانبخشی در کشور مطلوب نیست و فقط یک بیمارستان در تهران به‌عنوان الگویی در این زمینه فعالیت دارد که بیماران برای استفاده از خدمات این بیمارستان نیز سه تا چهار ماه در نوبت هستند. او ادامه داد: در زلزله کرمانشاه تعدادی از افراد ضایعه نخاعی به این بیمارستان انتقال داده شدند، چون بعد از 20 روز دیگر نمی‌توان در بیمارستان برای این افراد کاری کرد. در این بیمارستان کادر فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و شنوایی‌سنجی و کاردرمانی دوشیفته برای آن کار کرد. معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی اضافه کرد: خدمات توانبخشی در کلینیک ارائه می‌شود. این خدمات بلافاصله بعد از مراقبت پزشکی انجام می‌شود. او با انتقاد از آشنانبودن پزشکان با مقوله توانبخشی گفت: به‌عنوان مثال کودک یک‌ساله‌ای مبتلا به سی.پی (فلج مغزی) بود و به‌رغم اینکه این کودک اسپاستیک (فلج انقباضی) داشت، اما پزشک می‌گفت که کودک به هیچ‌ خدمات توانبخشی نیاز ندارد. این گرفتاری ما است که بسیاری از پزشکان، توانبخشی و کاردرمانی را نمی‌شناسند. عرب افزود: مردم نیز از خدمات حوزه توانبخشی و کاردرمانی اطلاعی ندارند. همچنین بسیاری از زمان طلایی برای دریافت خدمات توانبخشی اطلاعی ندارند. به‌طور مثال کسی که دچار سکته مغزی می‌شود لازم است که همزمان تمام خدمات فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی برای او انجام شود و حتی اگر لازم باشد مددکار اجتماعی با او صحبت کند.

توسعه خدمات توانبخشی

یک عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره کم‌وکیف خدمات‌رسانی در زمینه توانبخشی در کشور  می‌گوید: کشور ما حادثه‌خیز است و در طول سال بخش قابل توجهی از حوادث در ایران رخ می‌دهد. برای مثال هر روز در کشور شاهد زلزله، سیل، تصادفات جاده‌ای و... هستیم. احمد حمزه می‌افزاید: در این حوادث بخش قابل توجهی از جمعیت دچار حوادث استخوانی و ضایعه نخاعی می‌شوند. به‌گفته او این افراد نیازمند خدمات فیزیوتراپی، کاردرمانی و... هستند، اما تاکنون آنطور که باید و شاید در تمامی نقاط کشور این خدمات قابل دسترس نبوده و این نارسایی باعث افزایش جمعیت معلولان کشور می‌شود. این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس تاکید می‌کند: از دستگاه‌های مربوطه انتظار گسترش خدمات توابخشی در اقصی نقاط کشور می‌رود. از سوی دیگر در کلانشهرها نیز نیازمند توسعه اینگونه خدمات هستیم. البته بنده آمار دقیقی درباره کم‌وکیف خدمات توانبخشی در کشور ندارم، اما کمبود در این نوع خدمات‌رسانی‌ها به وضوح مشخص است. حمزه درباره عدم پوشش‌دهی سازمان‌های بیمه‌گر در توانبخشی می‌افزاید: در این‌باره در مجلس صحبت شده و خواستار توسعه اینگونه خدمات در کشور هستیم. او درباه جامعه معلولان و حمایت سازمان‌های مربوطه از آنها می‌گوید: بر اساس رایزنی‌های انجام‌شده در آینده نزدیک باید از ظرفیت سازمان‌های مربوطه در ابعاد نیروی انسانی و تجهیزات برای کمک‌رسانی به جامعه معلولان استفاده شود تا روزبه‌روز از جمعیت معلولان کشور کاسته شده و دیگر این افراد با مشکلات متعدد مواجه نشوند.