، مالیات برارزش افزود نوعی مالیات جدید است که برای نخستین بار توسط کشور فرانسه و در سال ۱۹۴۸ اعمال شد. این نوع مالیات با وجود اینکه در آغاز مورد اقبال قرار نگرفت، اما به تدریج در کشورهای توسعه یافته و پس از آن در سایر کشورها گسترش یافت و هم اکنون به عنوان یکی از ارکان اصلاحات نظام مالیاتی در هر کشوری محسوب می شود.
مالیات بر ارزش افزوده «مالیات غیر مستقیمی» است که مصرف‌کننده (خریدار) آن را به همراه بهای خرید کالا یا خدمات می‌پردازد و دریافت‌کننده موظف است مقدار مالیات دریافتی را به نظام مالیاتی تحویل دهد.
اجرای نظام مالیات بر ارزش‌افزوده مانند دیگر مالیات‌ها در جهت تامین درآمدهای پاک مالیاتی و با هدف انتقال بار مالیاتی از تولید به مصرف است. در اکثر کشورها، اخذ مالیات یکی از مهم ترین و با ثبات ترین منابع کسب درآمد برای دولت ها است. به نظر می رسد مالیات بر ارزش افزوده در کنار کارکردهای متنوعی که دارد می تواند به شیوه های گوناگون به توسعه و پیشرفت یک کشور کمک کند، اگر عالی ترین سطوح توسعه که همه جانبه بودن، پایدار بودن، متعادل و متوازن بودن و مبتنی بر قابلیت ها وظرفیت های بومی و محلی بودن است را در نظر داشته باشیم، این مالیات می تواند به امر خطیر توسعه یاری رساند.
برخی از خصوصیات مالیات بر ارزش افزوده که معطوف به توسعه هستند عبارتند از:
۱) انعطاف پذیری: مالیات بر ارزش افزوده با توجه به وضعیت اقتصادی کشور می تواند حالت انعطاف پذیر داشته باشد. در هنگام رونق اقتصادی چون این نوع مالیات برکالاها وخدمات اعمال می شود با افزایش سطح تولید، میزان وصولی از این منبع افزایش می‌یابد، از طرف دیگر در زمان رکود اقتصادی با کاهش سطح تولیدات، سطح وصولی مالیات بر ارزش افزوده نیز تقلیل می‌یابد و در نتیجه از فشار فزاینده بار مالیاتی بر طبقات مختلف در زمان رکود کاسته می‌شود.
۲)ایجاد شفافیت اقتصادی: مالیات بر ارزش افزوده به جریان معاملات و مبادلات کالاها وخدمات نظم می بخشد و آنها را مستند وقابل کنترل می کند و در نتیجه امکان تصمیم گیری های سنجیده را در امور اقتصادی یا سایر زمینه ها را برای دولت فراهم می کند. بر این اساس، اجرای صحیح قانون مالیات بر ارزش افزوده موجب پیوند مبادلات اقتصادی و شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی و درنتیجه نظارت بر جریان کالا و خدمات در اقتصاد ملی شده و به‌تبع آن نظم و انضباط اقتصادی در درون کشور حاکم و تمامی جریان‌های غیر قانونی، زیر زمینی ویا مغایر منافع عمومی در بازارهای اقتصادی کار، کالا، پول و سرمایه را شناسایی و درنهایت موجب حذف آنها می‌گردد.
۳) اخذ مالیات در سطوح کلان اقتصادی: سهم بالای مالیات بر ارزش افزوده قبل از سطح خرده فروشی از مزایایی آن است. تجربیات دیگر کشورهای جهان نشان می دهد که بیشتر مالیات بر ارزش افزوده اخذ شده قبل از سطح خرده فروشی است و این امر یک مزیت عمده برای اجرای این نوع مالیات در کشورهای در حال توسعه است چون در اغلب این کشورها تعداد بنگاه های خرده فروشی با مقیاس کوچک بسیار زیاد است.
۴)تامین هزینه های پایدار برای مخارج عمومی: دولت ها مصارف خاصی را برای این مالیات در نظر می‌گیرند. این مالیات از مهم ترین درآمدهای استانداری ها، شهرداری ها و دولت محسوب می شود. در ایران حدود ۳ درصد از درآمدهای مالیات بر ارزش افزوده به عمران شهرها و روستاها اختصاص یافته است.
۵) ابزار کنترل ونظارت: این نوع مالیات ابزار کنترل وهدایت اقتصاد و جامعه محسوب می شود. چون مالیات بر ارزش افزوده در مراحل مختلف تولید و فروش وارائه کالا وخدمات اعمال می شود، نوعی نظم وانضباط در مبادلات اقتصادی ایجاد می شود و هر فردی در این زنجیره تلاش می کند عملکردی دقیق وشفاف داشته باشد و با توجه به الزام ارائه اسناد ومدارک در دوره های سه ماهه نوعی سازوکار خودکنترلی واهرم نظارتی ایجاد می شود. موارد مذکور به نظام مالیاتی اجاره می دهد فعالیت های اقتصادی را رصد کند و ابزار کنترل و نظارت بر اقتصاد به شکل موثرتری در اختیار دولت ها قرار گیرد.
۶) حمایت از اقشار آسیب پذیر با اعمال معافیت کالا و خدمات مورد نیاز خانوار و یا تخصیص بخشی از درآمدهای مالیات ارزش افزوده به این نوع مصارف :معافیت برخی از محصولات وخدمات که مورد استفاده آحاد مردم و یا طبقات آسیب پذیر جامعه است یکی از موارد دیگری است که مالیات بر ارزش افزوده می تواند به توسعه یاری رساند، چرا که یکی از ویژگی های توسعه متوازن، فراهم نمودن نیازهای اساسی شهروندان وتوانمندسازی و رشد همه شهروندان و اقشار جامعه است.
از اینرو بند ۴ ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده، سبد عمومی کالاهای مصرفی خانوار ازجمله آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج و ... و بند ۹ انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی و خدمات توان‌بخشی و حمایتی و بند ۱۴ انواع خدمات پژوهشی و آموزشی از پرداخت مالیات و عوارض ارزش‌افزوده معاف هستند.
همچنین یک درصد از درآمدهای مالیات بر ارزش افزوده تحت عنوان مالیات سلامت به پوشش کامل درمان افراد ساکن در روستاها و شهرها و جامعه عشایری، تکمیل و تامین تجهیزات بیمارستانی و مراکز بهداشتی و درمانی با اولویت بیمارستان‌های مناطق توسعه‌نیافته، ارتقای سطح بیمه بیماران صعب‌العلاج و افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی خارج از روستاها و شهرها به وزارت بهداشت و درمان تخصیص یافته که نقش موثری در طرح تحول سلامت ایفا می کند.
علاوه بر این ۲۷ صدم درصد مالیات بر ارزش افزوده برای توسعه ورزش مدارس، ورزش همگانی، فدراسیون بین‌المللی ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی، ورزش روستایی و عشایری، ورزش بانوان و زیرساخت‌های ورزش به ویژه در حوزه معلولان و جانبازان اختصاص داده شده است.
۷) مدیریت مصرف: در سطحی دیگر این مالیات می تواند به بهبود الگوی مصرف شهروندان کمک کند و مطابق آن افراد با مصرف بیشتر سهم بیشتری نیز به عنوان مالیات و عوارض پرداخت می نمایند. این نوع از مالیات به مصرف کننده امکان بیشتری برای آگاهی از فرایند مالیات ستانی می دهد زیرا مصرف کننده از قبل می داند که بر مبنای سبک زندگی و فعالیت اقتصادی خود چه میزان مالیات بر ارزش افزوده را باید پرداخت کند و این آگاهی بر سبک زندگی، الگوی مصرف شهروندان و کسب و کار تاثیر مثبتی خواهد گذاشت و همگان را به این توافق نظر می رساند که بهره مندی بیشتر از کالا و خدمات نیازمند سهم بیشتر در مالیات بر ارزش افزوده است که این مسئله تبلور عدالت مالیاتی در عرصه اقتصاد کشور است.
همچنین با توجه به محدودیت منابع کشور، می‌توان با افزایش نرخ این مالیات بر کالاهای لوکس و تجملاتی، مصرف اینگونه کالاها را محدودتر نموده و در مقابل، منابع کشور را به تولید بیشتر کالاهای اساسی و ضروری سوق دهد. این امر به نوبه خود موجب می شود که افراد جامعه در عادات مصرفی خود تجدید نظر کرده و در حقیقت الگوی مصرفی را اصلاح نمایند.
اگر تمام ویژگی های مالیات بر ارزش افزوده را در کنار هم بگذاریم به مفهومی به نام توسعه همه جانبه و پیشرفت می رسیم، در سطوح عالی تری نیز این نوع مالیات می تواند تامین کننده زیرساخت های مورد نیاز جامعه، رفاه و عدالت اجتماعی باشد. از اینرو اجرای دقیق ومنظم قانون مالیات بر ارزش افزوده گام نهادن در راه توسعه وپیشرفت با مشارکت همه شهروندان است وبه خوبی مصداق اندک اندک جمع گردد وآنگهی دریا شود است، مالیات هایی که مصرف کنندگان در خرید های خود و یا هنگام استفاده از خدمات مشمول قانون ارزش افزوده می پردازند در مقیاس بزرگتری کنار هم قرار می گیرد وبرای توسعه و پیشرفت کشور هزینه می شود و هر کس به اندازه مصرف و استفاده اش از منابع سهم و وظیفه اش را در این مهم ادا می کند.
