به گزارش باشگاه در و پنجره و نما
اراده سیاسی ایران و 1+4 بر تلاش‌های دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا برای استفاده از تریبون سازمان ملل به منظور تبلیغ تحریم ایران برتری یافت.بازماندگان در توافق هسته‌ای (ایران، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان) ساعاتی پیش از آنکه رییس‌جمهور امریکا پشت تریبون مجمع عمومی سازمان ملل قرار بگیرد، دور هم جمع شدند و در بیانیه‌ای سیاسی نه‌تنها از اراده جمعی برای حفظ توافق هسته‌ای سخن گفتند بلکه پرده از بخشی از تلاش‌ها در حوزه اقتصادی برای دورزدن تحریم‌های امریکا نیز برداشتند.
همزمان با این جلسه، دیدارهای دوجانبه محمد جواد ظریف، وزیر خارجه با همتاهای خود در گعده 1+4 هم آغاز شده و ادامه پیدا کرده و البته رهبران کشورهای باقی مانده در این توافق هم در دیدار با دونالد ترامپ، اهمیت حفظ برجام را با وجود اینکه امریکا از آن خارج شده به وی گوشزد می‌کنند.
صبح روز سه‌شنبه درحالی که اهالی رسانه خود را برای پوشش اظهارات سخنران‌های روز نخست آماده می‌کردند، دونالد ترامپ از خواب برخاسته و نخستین توییت خود از نیویورک را به ایران و ملاقات با حسن روحانی اختصاص داد. یکی از جذاب‌ترین حاشیه‌های مجمع عمومی سازمان ملل برای خبرنگاران و عکاسان خبری، دیدار روسای جمهور یا وزرای خارجه ایران و امریکا است و ترامپ با توییت صبح روز سه‌شنبه خود عملا اعلام کرد که منتظر این دیدار نباشید. دونالد ترامپ در توییتر خود نوشت: «با وجود درخواست‌ها، هیچ برنامه‌ای برای دیدار با رییس‌جمهور حسن روحانی ندارم. شاید یک روز در آینده. مطمئن هستم که او مرد بسیار دوست‌داشتنی است.»
**رسمی شدن راهکارهای پشت پرده
آنچه اهمیت نشست ایران و 1+4 در نیویورک را دو‌چندان کرد، زمانبندی آن بود. مجمع عمومی امسال در فاصله خروج امریکا از برجام در ماه مه و بازگشت دور نخست تحریم‌های هسته‌ای امریکا در اوایل جولای تا تاریخ 4 نوامبر که دومین دور تحریم‌های هسته‌ای بازمی‌گردد، برگزار شد.
همین بازه زمانی باعث شد که نشست امسال، سخنرانی‌های در حاشیه آن و البته برنامه‌ای که تیم امریکا برای ریاست جلسه شورای امنیت به ریاست دونالد ترامپ در سر دارد، تحت تاثیر برجام و تلاش‌های امریکا برای جمع‌آوری اجماع علیه ایران قرار بگیرد. در چنین شرایطی که پیش‌بینی‌ها حاکی از این بود که بخش اعظمی از سخنان ترامپ در مجمع عمومی به مساله ایران اختصاص پیدا خواهد کرد، وزرای خارجه ایران و 5 کشور مقابل آن دور یک میز نشستند و بیانیه‌ای محکم در حمایت از مسیری که ترامپ از آن خارج شد، منتشر کردند.
بدین‌ترتیب بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی برگزاری این نشست را به انزوای امریکا تعبیر کردند. درحالی که ترامپ می‌گوید کشورهای مشتری نفت ایران باید خرید خود از تهران را به صفر برسانند، وزرای خارجه ایران و 1+4 در دیداری که در پشت درهای بسته در نیویورک داشتند، برخورداری ایران از منافع اقتصادی برجام را بخش کلیدی و حیاتی این توافق دانستند. حفظ و ارتقای روابط گسترده‌تر اقتصادی با ایران؛ حفظ و استمرار کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران؛ تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی در زمره تعهدهایی بود که اروپایی‌ها بر ضرورت حفظ آن تاکید کردند.
این بخش از بیانیه سیاسی وزرای خارجه به معنای مقابله آشکار با تحریم‌های یکجانبه امریکا است. یکی از درخواست‌های ایران از اعضای 1+4 به خصوص اتحادیه اروپا تضمین کانال‌های پرداخت به ایران است که این مساله نیز در بیانیه سیاسی به شکل مجزا مورد اشاره قرار گرفت. همزمان با ورود جدی امریکا به بحث تحریم‌های ایران، تهران بر فوریت و ضرورت حصول به نتایج ملموس از مذاکره با 1+4 تاکید کرد. قریب به دو هفته قبل بود که تروییکای اروپایی از ایجاد یک ساز‌و‌کار ویژه برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات و واردات ایران خبر دادند که در رسانه‌های داخلی عنوان حساب با کاربرد ویژه به آن داده شد.
در بیانیه سیاسی که دیروز توسط محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران و فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرائت شد این مساله نیز مورد توجه قرار گرفت و وزرای خارجه 1+4 از پیشنهادات عملی برای حفظ و توسعه کانال‌های پرداخت و به‌طور مشخص ابتکار تاسیس یک «ساز‌و‌کار ویژه» برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران، که فعالان اقتصادی را در تعقیب تجارت مشروع با ایران مساعدت کرده و به آنها اطمینان مجدد می‌دهد، استقبال کردند.
بیانیه وزرای خارجه ایران و کشورهای 1+4 دیگر کشورها را نیز به اتخاد سیاست‌ها و ایجاد سازوکارهای مشابه در روابط اقتصادی خود با ایران تشویق کرده و خواهان حفظ و تقویت روابط دوجانبه اقتصادی با ایران و بسیج همه امکانات از جمله از طریق همکاری باکشورهای ثالث برای عادی‌سازی موثر روابط تجاری و بازرگانی با ایران شده است که بیان آشکار اراده اعضا برای حفظ برجام است و آشکارا در مقابل اراده امریکا برای نابودی برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها بر ایران قرار دارد.
**تولد شناسنامه‌ای 1+4 و ایران
ایران و 1+4 در چندماه گذشته از ماه مه که دونالد ترامپ خروج از توافق هسته‌ای را کلید زد، تلاش‌ها برای دور زدن تحریم‌های امریکا را در پشت پرده پیش برده‌اند تا این سیستم‌های ابتکاری که عمده آنها برای نخستین‌بار مطرح و در آستانه اجرا قرار می‌گیرند، از گزند اقدام‌های متقابل و فشارهای امریکا در امان باشند. با وجود آنکه خبر شکل یافتن حساب با کاربرد ویژه برای تضمین معامله‌های تجاری ایران قریب به چندهفته قبل اعلام شده بود اما زمانی که یکی از بندهای بیانیه سیاسی ایران و 1+4 به این مساله اختصاص پیدا کرد، جنبه رسمی‌تر به این راهکار داده شد لذا توجه رسانه‌های بین‌المللی را به خود جلب کرد و بسیاری از رسانه‌ها به منظور آسان‌سازی درک مفهوم این مکانیزم نوشتند که بازماندگان در برجام برای ایجاد یک مکانیسم (کانال) مالی برای زنده نگاه داشتن برجام با وجود خروج امریکا از توافق هسته‌ای به توافق رسیدند.
در حالی که قریب به دو سال از عمر برجام با ترکیب ایران و 1+5 گذشت اما روز گذشته ظریف و موگرینی با قرائت بیانیه مشترک سیاسی تولد 1+4 در غیاب امریکا را رسما اعلام کردند. به گفته فدریکا موگرینی، تصمیم برای شکل‌گیری این مکانیسم مالی گرفته شده و کارشناسان اروپایی کار برای اجرای آن را آغاز کرده‌اند. اصلی‌ترین هدف این مکانیسم تضمین سلامت تجارت با ایران البته در تطبیق با قوانین اروپا است اما اروپایی‌ها می‌گویند که اندک اندک استفاده سایر کشورهای غیراروپایی از این سیستم نیز ممکن خواهد بود.
در بیانیه سیاسی ایران و 1+4 نه فقط بر همکاری در امور اقتصادی تاکید شده بود بلکه دوطرف بر لزوم تداوم همکاری‌ها برای نوسازی راکتور تحقیقاتی اراک و همچنین حمایت از همکاری‌های هسته‌ای صلح‌آمیز تاکید کردند.
درحالی که رییس‌جمهور امریکا در سخنرانی روز گذشته خود در مجمع عمومی از جهان خواست که به جبهه انزوای ایران بپیوندند آنچه چندساعت قبل در نشست ایران و 1+4 رخ داد نشانه اجماع جهان برای حفظ برجام بود. درحالی که ترامپ در سخنان خود ادعا کرد اکثر کشورهای خاورمیانه از خروج امریکا از برجام حمایت کرده‌اند اما حضور 4 عضو دایم شورای امنیت به اضافه آلمان در جلسه مشترک با محمد جواد ظریف در حمایت از برجام نشان از همراهی جهانی با برجام داشت و لاغیر.
نیکلاس برنز از اعضای تیم مذاکراتی امریکا با ایران در دولت باراک اوباما، رییس‌جمهور پیشین امریکا روز گذشته در توییتر خود با اشاره به شکاف میان اروپا و امریکا بر سر برجام نوشت که بزرگ‌ترین اشتباه ترامپ تهدید متحدان خود در اروپا به جریمه در صورت تخطی از تحریم‌های یکجانبه امریکا بود. به زبان دیگر می‌توان گفت که اروپایی‌ها برای نشان دادن استقلال سیاسی خود از رییس‌جمهور امریکا در مساله برجام کنار ایران ایستادند.
اروپایی‌ها در چندماه گذشته راهکارهایی را برای دور زدن تحریم‌های امریکا به ایران پیشنهاد کرده‌اند که تهران برخی از آنها را به دلیل ابهام در کیفیت اجرایی شدن رد کرده و به گفته مقام‌های ایرانی راهکارها و ابتکارهای جدید از سوی اروپا جایگزین پیشنهادهای قبلی شده‌اند. احیای قانون انسداد به منظور برخورد با کمپانی‌هایی که از ترس تحریم‌های امریکا، ایران را ترک می‌کنند به اضافه فعال کردن بانک توسعه اروپایی برای انجام نقل و انتقال‌های مالی با تهران و همچنین ارایه برنامه‌ای برای تضمین فروش نسبی نفت ایران در زمره همین اقدام‌ها است.
آنچه که بازماندگان در برجام در نشست روز گذشته خود با ایران به نمایش گذاشتند این معنای تلویحی را در دل خود جا داده بود که اروپا اراده سیاسی و ابتکارهای اقتصادی برای حفظ برجام را دارد و از ایران نیز می‌خواهد که با وجود خروج امریکا در این توافق بماند.
ترامپ و تیم وی برای به ثمر رساندن سیاست فشار حداکثری بر تهران و به پای میز مذاکره کشاندن ایران به اجماع جهانی نیاز دارند تا کانال‌های ارتباط تجاری ایران با جهان را کاملا مسدود یا به انسداد کامل نزدیک کنند. در همین راستا دونالد ترامپ در دیدار با امانوئل مکرون همتای فرانسوی خود در نیویورک و در حاشیه مجمع عمومی از پیشنهاد قبلی خود برای مذاکره با ایران عقب نشسته و ادعا می‌کند که فعلا وقت مذاکره نیست چرا که به ظن وی تحریم‌ها در حال اثرگذاری بر اقتصاد و رفتار سیاسی ایران هستند.
از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ، اروپایی‌ها حدود یک سال و سه ماه از وقت خود را صرف تلاش برای اقناع ترامپ به حفظ برجام کردند و این درحالی بود که در نهایت تمام تیرهای اروپایی‌ها به دیوارهای کاخ سفید برخورد کرد و رییس‌جمهور امریکا در تصمیمی خودسرانه از توافقی چندجانبه به شکل یکجانبه خارج شد. پس از آن برخی از کشورهای اروپایی و البته شرکای شرقی ایران تلاش کردند از تیم ترامپ معافیت‌هایی دریافت کنند تا در نتیجه آن بتوانند رابطه تجاری با تهران را ادامه دهند اما اصرار ترامپ بر به صفر رساندن سطح رابطه تجاری ایران با سایر کشورها اروپایی این کشورها را برآن داشت که مسیر خود را کاملا از امریکا جدا کنند.
ترامپ و تیم وی نه در پشت پرده بلکه علنا نه‌فقط دوستان ایران بلکه متحدان خود را هم تهدید کردند که در میانه میدان ایستادن در پرونده ایران معنایی ندارد و کشورها باید انتخاب کنند: یا با ترامپ یا با ایران. در چنین شرایطی می‌توان گفت که این دونالد ترامپ بود که نزدیک‌ترین متحدان خود در اروپا را وادار به عیان کردن اختلاف‌ها کرد. نشست ایران و 1+4 در نیویورک آن‌هم درست چندساعت پیش از سخنرانی ترامپ و محتوای بیانیه سیاسی منتشر شده نشان داد که از نظر اروپا وقت مشخص کردن موضع فرارسیده بود.
همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد ترامپ در شورای امنیت شدیدترین انتقادها از دولت ایران را مطرح کرد و برهمین اساس می‌توان نتیجه‌گیری کرد که اظهارات وی در جلسه شورای امنیت نیز مشابه همین اظهارات خواهد بود. لذا اروپا در کنار چین و روسیه تلاش کرد به جهان بگوید که بازماندگان در برجام تلاش خواهند کرد جان این توافق را نجات دهند. با وجود اهمیت سیاسی بیانیه ایران و 1+4 اما نباید و نمی‌توان آنچه دراین جلسه رخ داد را در کفه برابری با اقدام‌های اقتصادی قرار داد که تیم ترامپ در چندماه اخیر برای تحت فشار قراردادن ایران انجام داده و سودای تشدید آن در چندماه آتی را هم در سر دارد.
فدریکا موگرینی و وزرای خارجه تروییکای اروپایی به اضافه همتاهای آنها از چین و روسیه تاکنون شجاعت سیاسی بسیاری از خود نشان داده‌اند اما آنچه عیار این اقدام‌های سیاسی را مشخص خواهد کرد گام‌های اجرایی خواهد بود که در چندماه آتی برای حفظ برجام از سوی طرف مقابل ایران برداشته خواهد شد.
**سپر دفاعی مشترک در برابر امریکا
سپر دفاعی ایران و 1+4 در برابر تحریم‌های امریکا، تعبیری که در رسانه‌های اسراییلی برای توصیف ماحصل نشست ایران و 1+4 به کار گرفته شد. خبر رسمی ایجاد مکانیسم مالی که اروپا جرقه شکل‌گیری آن با ایران را زده در روزهایی اعلام شد که ترامپ به امید جلب‌نظر سران کشورها در تحریم ایران به نیویورک آمده بود.
تایمز اسراییل در این باره می‌نویسد:« درحالی که دلار و سیستم مالی امریکا بر اغلب مراودهای مالی در سطح بین‌المللی سایه انداخته است، از فحوای بیانیه‌ای که ایران و 1+4 منتشر کردند این‌طور برمی‌آید که مکانیسم جدیدی برای تسهیل مراوده مالی با ایران متولد خواهد شد. این مکانیسم مالی می‌تواند به دغدغه کمپانی‌ها و موسسه‌های مالی برای کار با ایران تا حدودی پایان دهد. از زمان اعلام ترامپ مبنی بر بازگشت تحریم‌های هسته‌ای، کمپانی‌ها و موسسه‌های مالی و بانکی بزرگ از ترس تحریم‌های امریکا تهران را ترک کرده‌اند اما اروپا به دنبال مکانیسمی است که بتواند این رعب و وحشت را در مرحله اول کنترل کرده و در مراحل بعدی راهی برای رفع کامل آن بیابد.»
در شرایطی که ابتکارهای اقتصادی اروپا برای تقویت یورور در معادله‌های جهانی و همچنین استقلال مرحله به مرحله از امریکا در بازه زمانی میان مدت پاسخ بدهد می‌توان گفت که ترامپ با خروج از برجام نه تنها نتوانست مسیر انزوای ایران را طی کند بلکه به استقلال مالی و سیاسی اروپا از امریکا هم کمک کرد.
درحالی که ترامپ از تریبون سازمان ملل ادعا می‌کند اجازه نخواهد داد ایران به تسلیحات هسته‌ای دست پیدا کند، اعضای 1+4 برجام را توافقی مهم در حوزه منع اشاعه می‌دانند و با بستر قرار دادن گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر پایبندی ایران به تعهداتش می‌گویند که خواهان تعمیق همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای با تهران هستند.
بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی اظهارات حسن روحانی در مراسم گرامیداشت نلسون ماندلا مبنی بر اینکه برخی از رهبران به جای دیوار، پل می‌سازند را کنایه‌ای به تلاش‌های تخریبی دونالد ترامپ دانستند و برهمین اساس پیش‌بینی کردند که در این دور از مجمع عمومی نیز خبری از تنش‌زدایی میان تهران و واشنگتن نخواهد بود.
برخی از رسانه‌های امریکایی نیز به تحلیل اولیه معنای «حساب با کاربرد ویژه» پرداختند و آن را جایگزینی برای سوییفت خواندند و نوشتند که در حالی که ترامپ با خط و نشان‌کشی می‌گوید هیچ کس حق تجارت با تهران را ندارد متحدانش در اروپا قبل از همه راه خود را از وی حداقل در حوزه برجام خارج کردند.
منبع: روزنامه اعتماد؛ 1397.7.4
گروه اطلاع رسانی**9370**2002
