هر چند، سال گذشته ایران با صادرات 236 تن زعفران به ارزش بیش از 326 میلیون دلار توانست برای دومین سال متوالی روند افزایشی را حفظ کند و رکورد بیشترین میزان صادرات این محصول در 10 سال گذشته را بشکند اما، زعفران در تولید و بازار صادراتی خود با مشکلات متعددی رو به رو است که باید هر چه سریع تر برای آن ها راه حل های مناسب با شرایط داخلی و خارجی کشور اندیشید.

در حال حاضر مهترین مشکلات زعفران مربوط به حوزه  تولید آن است. بر اساس برنامه وزارت جهاد کشاورزی زعفران به دلیل سازگاری با شرایط آب و هوایی خشک به عنوان محصول جایگزین برای سایر محصولات در نظر گرفته شده است و هر ساله سطح زیر کشت آن توسعه می یابد.

طرح توسعه کشت زعفران از چند جنبه دچار اشکال است؛ ابتدا اینکه توسعه کشت این محصول بدون آموزش کشاورزان در حال انجام است که نتیجه ای جز هدر رفت زمان و سرمایه ندارد، دیگر اینکه دراین طرح همچنان خرده مالکی حاکم بوده و به زنجیره تولید پرداخته نمی شود و در آخر اینکه میزان جذب زعفران در بازار داخلی و خارجی رقمی مشخصی است و تولید مازاد به زیان ما خواهد بود.

هر ساله 110 هزار هکتار از اراضی کشور زیر کشت زعفران می‌رود و رقمی بیش از 3 تا 4 هزار هکتار به آن اضافه می‌شود در حالی که همچنان عملکرد در هکتار برای این محصول در پایین ترین سطح خود یعنی 3.3 کیلوگرم است. بازده پایین تولید که هدر رفت زمان و سرمایه به همراه دارد به دلیل دانش کم کشاورزان و کشت سنتی اتفاق می افتد.  بهبود بهره وری تنها با استفاده از دانش روز محقق خواهد شد که لازم است به کشاورزان به ویژه آن های که به تازگی کشت این محصول را آغاز یا جایگزین کشت های قبل کرده اند، آموزش داده شود. تنها با بهبود بهره وری است که می توان به اهداف طرح دست یافت در غیر این صورت کشت این محصول نیز می تواند مانند سایر محصولات نتایج منفی به همراه داشته باشد.

از سوی دیگر توسعه کشت و جایگزینی این محصول در سیستم خرده مالکی در حال انجام است و برای آن زنجیره تولید تعریف نشده است. کشاورزان خرد به دلیل عدم برخورداری از نقدینگی کافی مجبور به فروش فوری و نقدی محصول هستند. این امر موجب می شود در یک دوره دو ماهه برداشت بیش از 300 تن زعفران به بازار سرازیر شود. با افزایش عرضه علاوه بر زیان کشاورزان بازار نیز تحت تاثیر قرار گرفته و ثبات خود را از دست می دهد.

متاسفانه وزارت جهاد کشاورزی ورود به بازار و خرید از کشاورزان را راهکار این مشکل می داند در حالی که این امر در نهایت افزایش غیر واقعی قیمت و واگذاری بازار به رقبا قدیمی و تازه از راه رسیده در طولانی مدت را به دنبال خواهد داشت.

بهبود بهره وری و ایجاد زنجیره تولید که در برگیرنده تمام حلقه ها از مزرعه تا بازار باشد، راهکاری است که وزارت جهاد کشاورزی به جای ورود به خرید باید به کارگیرد تا از نتایج منفی توسعه کشت جلوگیری شود.

توسعه صنایع فرآوری در کنار توسعه کشت موضعی دیگری است که به نظر نمی رسد وزارت جهاد کشاورزی آن را کاملا فراموش کرده است. مصرف مستقیم زعفران در کشورهای هدف صادراتی کمتر مورد توجه است و این محصول در مواد خوراکی ، آرایشی و بهداشتی و درمانی کاربرد بیشتری دارد از این رو صنایع فرآوری می تواند ارزش افزوده چند برابری و تولید ثروت بیشتری برای ما داشته باشد.

همچنین توجه به توسعه بازار مصرف در کنار توسعه کشت ضروری است. در این حوزه بازاریابی، توجه به سلیقه مشتریان خارجی، تبلیغات در سطح بین المللی و دیپلماسی اقتصادی برای تعیین تعرفه های مناسب و رفع موانع صادرات اهمیت زیادی دارد.

شرایط کنونی تولید و بازار زعفران بسیار حساس است. این واقعیت که کشور ما به دلیل تغییرات شدید اقلیمی چاره ای جز جایگزینی کشت با محصولات مقاوم به خشکی مانند زعفران ندارد، انکار ناپذیر است. اما، هر قدم اشتباه در جایگزینی می تواند آینده تولید و بازار محصولات مزیت دار ما را نابود کند. آینده نگری با نگاه کارشناسی لازمه مسیری است که اکنون ما در ابتدای آن قرار داریم.

*عضو شورای ملی زعفران