به گزارش باشگاه در و پنجره و نما
اظهارات محمدحسن ابوترابی‌فرد در نمازجمعه دیروز تهران حاکی از رویکردی است که اقتصاددانان نیز بر آن اتفاق‌نظر دارند؛ رویکردی که در آن هم بر آسیب‌ها تاکید می‌شود و هم راهکار‌ها مورد اشاره قرار می‌گیرد. ابوترابی‌فرد با بیان اینکه «بودجه آینه‌ای برای چگونگی اداره کشور است»، گفت: «می‌گویند اگر می‌خواهید با توانایی و چگونگی عمل کسانی که یک کشور را اداره می‌کنند آشنا شوید، به بودجه آن کشور نگاه کنید، امروز هم بدون تردید مشکلات ما از نحوه تعیین بودجه و بودجه‌ریزی نشات می‌گیرد. بنده توصیه‌ام به شخص رئیس‌جمهور محترم آن است که بیایید در چند لایحه بودجه باقی‌مانده از دولت، بودجه‌ریزی براساس عملکرد و اهداف را پایه‌ریزی کنید که یک حرکت انقلابی خواهد بود و در آینده شما را ستایش خواهند کرد.»
به‌نظر می‌رسد آنچه سبب شده که موضوع مهم «بودجه» از این منظر در خطبه‌های نماز جمعه مورد اشاره واقع شود و مورد تاکید قرار گیرد، بخشنامه‌ای است که حسن روحانی روز چهارشنبه گذشته طی آن، بودجه سال ۹۸ را به دستگاه‌های اجرایی کشور ابلاغ کرد. براساس مکانیزم بودجه‌ریزی مبتنی‌بر عملکرد، دولت در این بخشنامه از دستگاه‌های اجرایی کشور خواسته تا بودجه پیشنهادی خود را در پاسخ به این بخشنامه به دولت ارسال کنند. هرچند حسن روحانی این بخشنامه را با تاخیری یک‌ماهه نسبت به زمان‌بندی قانونی، به دستگاه‌های اجرایی کشور ابلاغ کرده اما پیش‌درآمد این ابلاغیه نشان‌دهنده واقع‌بینی و صراحت بیشتر دولت در اجرای سیاست‌های مالی برای سال پیش‌رو است؛ به‌نحوی‌که دولت در این ابلاغیه ضمن اشاره صریح به تنگنای ارزی و تلاش برای حفظ اشتغال موجود، وضعیت اقتصادی کشور را در وضعیت پرچالشی به تصویر کشیده و ثبات‌‌بخشی به اقتصاد را به‌عنوان یکی از محورهای سیاست‌های مالی دولت برای سال آتی معرفی کرده است. مقایسه این ابلاغیه با نسخه پیشین آن در سال گذشته نشان می‌دهد که چهره چالش‌های اقتصادی برای دولت عیان‌تر شده‌است؛ به‌نحوی‌که دولت بارها توصیه‌های کارشناسان را در این بخشنامه تکرار کرده‌است.
چرا بودجه آینه آینده است؟
کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی بودجه را نمایانگر آینده کشور می‌نامند که خط راهنما برای آینده کشور نیز است. بر این اساس بودجه سالانه هر کشور نشان می‌دهد که دولت حاکم می‌خواهد مسیر توسعه را بپیماید یا آنکه می‌خواهد به‌عنوان یک دولت رانتیر بر مبنای درآمدهای نفتی کشور را اداره کند. در واقع دولت در لایحه بودجه، با پیش‌بینی درآمدها و هزینه‌های یک ساله کشور، نشان می‌دهد که چگونه می‌خواهد کشور را اداره کند. اگر در پیش‌بینی درآمدهای خود بیش از همه بر منابع نفتی تکیه کند، نشان می‌دهد که تنها به فکر حفظ وضع موجود است. این در حالی است که اگر در لایحه بودجه سالانه‌ای که تدوین می‌کند، منابع متعدد مالی برای کسب درآمد پیش‌بینی کند و سعی در فاصله گرفتن از درآمدهای نفتی باشد، نشان می‌دهد که دولتی است که با رویکردی توسعه‌ای به آینده کشور می‌نگرد و قصد دارد با طی این مسیر کشور را اداره کند.
از این منظر است که بودجه سالانه برنامه‌ای آینده‌نگر است و لازم است آینه‌ای برای چگونگی اداره کشور باشد. دولت‌ها طی برنامه‌های بودجه سالانه می‌توانند دو چهره از خود بروز دهند؛ آنکه دولتی محدود و مقید هستند که ضابطه‌مند عمل می‌کنند و با در نظر گرفتن منابع متعدد درآمدی و نیز کاهش هزینه‌ها، از تله آسیب‌ها و مشکلات رهایی یابند و بتوانند در مسیر توسعه گام بردارند یا آنکه دولتی هستند که بدون در نظر گرفتن مشکلات و وضعیت موجود، با برنامه‌ریزی نادرست هزینه‌ها را افزایش داده و دلخوش به درآمدهای نفتی هستند و به سمت اداره رانتی کشور حرکت می‌کنند. این نکته را امام‌جمعه موقت تهران نیز دیروز مورد اشاره قرار داد. ابوترابی‌فرد با تاکید بر اینکه «دولت رانتی اجازه نمی‌دهد اقتصاد مولد در کشور از ظرفیت برخوردار شود»، اظهار کرد: «دولت رانتی یعنی دولتی که یارانه در کشورش پخش می‌شود اما به‌جای آنکه اقشار کم‌درآمد از آن استفاده کنند، کسانی که قدرت بیشتری در درآمدزایی دارند از آن استفاده می‌کنند.» او همچنین در توصیه دیگری، از دولت و مجلس خواست حتی یک پروژه عمرانی جدید را کلید نزنند. امام جمعه موقت تهران از دولت و مجلس خواست که در این زمینه با هم همراه شوند و در ادامه خطاب به این دو قوه تاکید کرد: «هزینه‌های کشور را بالا نبرید، همچنین در راه واگذار کردن پروژه‌های نیمه‌تمام به بخش خصوصی کوشا باشید تا نقدینگی کشور صرف پروژه‌های عمرانی شود.»
دعوت از چهره‌های اقتصادی
خطیب نماز جمعه تهران در توصیه‌ای دیگر به دولتی‌ها، از آنان خواست که «چهره‌های اقتصادی جناح‌های سیاسی درون کشور» را دعوت کنند تا در کنار دولت باشند. او توضیح داد: «از سازمان برنامه و بودجه بخواهید که هنگام تدوین لایحه بودجه از همه اقتصاددان‌های مورد توجه جناح‌های سیاسی و نهادهای اقتصادی مربوطه کمک بخواهد و آن را تصویب کند و دولت نیز با کمترین تغییر آن را به مجلس اعلام کند.» ابوترابی‌فرد در ادامه با بیان اینکه در هیات‌دولت نباید تصمیمات بخشی گرفته شود، تاکید کرد: «وزرا هم در قبال وزارتخانه خود مسوول‌اند و هم در قبال همه تصمیمات دولت. تصمیم بخشی موجب می‌شود که حوزه سلامت رشد کند، اما حوزه دیگر آسیب ببیند یا در نظام آموزش عالی دچار بی‌عدالتی شویم. وزرا باید از دانش و فهم لازم برای تحلیل مسائل کلی کشور برخوردار باشند تا تصمیمات صحیح و مبتنی‌بر مبانی علمی اتخاذ شود.»
اصلاح نظام بانکی
البته محمدحسن ابوترابی‌فرد در خطبه‌های نمازجمعه دیروز تهران علاوه‌بر موضوع بودجه به برخی دیگر از آسیب‌های اقتصادی کشور نیز اشاره کرد. او با اشاره به «اهمیت اصلاح نظام بانکی کشور» که «ریشه مشکلات در این نظام پر آسیب است»، گفت: «در این زمینه باید معطوف به چند امر شوید: افزایش استقلال بانک مرکزی، نظارت قانونمند بانک مرکزی بر بانک‌های دولتی و خصوصی، همچنین تمام تلاش خود را متکی بر رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری و به‌صورت واقعی معطوف به عملیاتی شدن اقتصاد مقاومتی بنمایید و تمام تلاش خود را بکنید با بالابردن بهره‌وری و کاهش مسائل غیرضروری اقتصاد را به سمت حل مشکلات حرکت دهید.»
ابوترابی‌فرد ادامه داد: «دولت محترم اعلام و برنامه‌ریزی کند که برای حل مشکلات بانک مرکزی چه کاری می‌خواهد انجام دهد. همچنین دولت استقراض از بانک مرکزی و بانک‌های دیگر را متوقف کند و به مردم توضیح دهد که اگر می‌خواهد نقدینگی را تامین کند از کجا تامین می‌کند و به مردم صادقانه توضیح دهید که اگر بخواهیم به منابع بانک مرکزی و سایر بانک‌ها دست‌درازی کنیم، نقدینگی کشور بالا می‌رود و به تورم می‌انجامد.» امام جمعه موقت تهران در ادامه با تاکید بر اینکه «دولت باید صادقانه با مردم سخن بگوید»، تاکید کرد: «اگر مردم شما را صادق ببینند با شما همراهی می‌کنند، این مردم در دفاع مقدس و انقلاب خود را نشان داده‌اند، پس به مردم اعتماد کنید و طوری حرکت کنید که اعتمادساز باشد.»
توصیه به جناح‌های سیاسی
ابوترابی‌فرد همچنین تاکید کرد: خطاهای گذشته را بیان و راه‌های اصلاح را مشخص کنیم و با وحدت کلمه جلو برویم. او البته در ادامه توصیه‌های خود، به همه جناح‌های سیاسی توصیه کرد که به‌دنبال مچ‌گیری نباشند. او به آنان تاکید کرد که اگر به‌دنبال مچ‌گیری باشید هیچ دولتی نمی‌تواند مسیر اصلاحی را طی کند. گرچه این نخستین‌بار نیست که ابوترابی‌فرد بر اصلاح ساختار و عملکرد اقتصادی کشور و نیز اصلاح نظام بانکی کشور تاکید می‌کند اما به‌نظر می‌رسد تاکید بر موضوعات و ضرورت‌های اقتصادی در نمازجمعه آن هم با رویکردی منطقی که بسیاری از اقتصاددانان نیز بر آن اتفاق‌نظر دارند، امری است که باید به فال‌نیک گرفت.
