به گزارش باشگاه در و پنجره و نما
یکی از محوری‌ترین مسایل صنعت موضوع دانش نهفته در پس چرخ دندهای آن است شاید اغراق نباشد اگر بگوییم آنچه چرخ دنده‌ها را به حرکت وامی‌دارد انرژیست اگر صنعتی بتواند دانش را بدست آورد و در مسیر توسعه خود از آن بهینه استفاده کند لاجرم به دستاورهای بزرگی نایل خواهد آمد.
صنعت خودرو از جمله صنایعی است که بحث دانشی در آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این دانش از دو مسیر به صنعت خودروی ایران وارد شده است؛ یکی از مشرب همکاری با خودروسازان بزرگ دنیا و دیگری تولید بومی از طریق اصرار بر ساخت داخلی قطعات.
سنگ بنای صنعت خودروسازی در ایران با تاسیس شرکت «جیپ» در سال 1335 شکل گرفت، ماموریت این شرکت واردات و فروش اتومبیل‌های جیپ ویلیز و قطعات یدکی آن بود. در سال ۱۳۳۸ پس از احداث کارخانه در جاده مخصوص کرج (محل کنونی شرکت)، مونتاژ انواع اتومبیل‌های جیپ را در ایران آغاز نمود و در سال ۱۳۴۵ به دنبال احداث سالن‌های پرس و ساخت قطعات و توسعه عملیات، تولید اتومبیل‌های آریا و شاهین (رامبلر) به محصولات قبلی آن اضافه گردید. در سال ۱۳۵۲ شرکت «موتور جک (سهامی خاص)» تاسیس و کلیه دارایی‌ها و تعهدات شرکت جیپ به این شرکت منتقل شد. با گسترش همکاری‌های این شرکت با جنرال موتورز نام آن به «شرکت جنرال موتورز ایران (سهامی خاص) تغییر یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و قطع مناسبات ایران و آمریکا در سال ۱۳۵۹ نام این شرکت به «خودروسازی ایران» و سپس به «پارس خودرو» تغییر یافت. سیستم تولید در شرکت پارس خودرو که قبل از انقلاب بر اساس سیستم تولید جنرال موتورز بنیان نهاده شده بود, پس از انقلاب سیستم تولید این شرکت در همکاری با نیسان تغییر کرد و سیستم راه نیسان را برگزید اما مهمترین اقدام این شرکت برداشت دانش ازسیستم تولیدی رنو بود این سیستم از قبل همکاری با رنو در قالب تولید تندر 90 شکل گرفت آورده‌های بسیاری برای این شرکت داشت.
مسیر دانشی دیگر صنعت خودروسازی ایران با تاسیس شرکت ایران ناسیونال در ۱۲ مهرماه سال ۱۳۴۱ برداشته شد. این شرکت در اسفند ۱۳۴۲ با تولید اتوبوس کار خود را آغاز کرد. بعد از این مدیران شرکت بر آن شدند تا با کارخانه‌های دنیا ارتباط برقرار کرده و خودرویی برای قشر متوسط مردم تولید کنند. شرکت‌های فورد، پژو، فولکس و تالبوت از جمله گزینه‌هایی بودند که با آن‌ها تماس برقرار شد. در نهایت در سال ۱۳۴۵ قراردادی با شرکت تالبوت در مورد مونتاژ و ساخت خودرو پیکان که نام انگلیسی آن هیلمن بود به امضا رسید. با وارد شدن قطعات از تالبوت انگلستان که در آن موقع زیرمجموعه شرکت کرایسلر بود، در اردیبهشت ۱۳۴۶ تولید پیکان با ظرفیت ۶۰ هزار دستگاه آغاز شد.
صنعت خودروی ایران پس از همکاری با شرکت تالبوت انگلیسی به سمت شرکت فرانسوی سیتروئن روی نهاد و شرکت سهامی تولید اتومبیل سیتروئن ایران با نام اختصاری «سیپاک» در سال 1346 تاسیس شد. نخستین تولیدات این شرکت شامل وانت آکا و سواری ژیان بود که با روش کاملاً دستی تولید می‌شد. پس از سال ۱۳۵۳ بر تنوع محصولات شرکت افزوده شد و خودروهای ژیان مهاری و ژیان پیکاب در مدل‌های معمولی و دولوکس نیز تولید شد. در سال 53 تنوع تولیدات این شرکت با همکاری فرانسوی دیگری به نام رنو گسترش یافت. و در اوایل سال ۱۳۵۴ با حذف کلمه سیتروئن از انتهای نام فرانسوی آن به «شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل» به نام اختصاری «سایپا» تغییر یافت.
پس از پایان جنگ تحمیلی متولیان صنعت خودرو به دنبال گسترش فعالیت‌های خود برآمدند و مرزهای ژئوپلتیک صنعت خودرو از اروپا به سمت آسیای دور گسترش یافت و با ایجاد دو قطب صنعتی خودروسازان تقسیم کار نانوشته‌ای را برنامه‌ریزی کردند. مرکز ثقل یک قطب خودروساز یعنی ایران خودرو در اروپا و با همکاری پژو شکل گرفت و مرکز ثقل دیگر آن توسط سایپا در کره جنوبی با همکاری کیاموتورز؛ گویی سیاستگذاران صنعتی این‌گونه اندیشیده بودند که با این تقسیم بندی حاشیه امنیت بیشتری برای این صنعت ایجاد نمایند. چرخ‌های این صنعت تا مدت‌ها بر اساس همین ژئوپلتیک می‌چرخید تا آنکه تحریم‌های بین‌المللی دامن این صنعت را درنوردید و مشکلاتی در ژئوپلتیک آن ایجاد کرد.
این روزها؛ بار دیگر ژئوپلتیک صنعت خودرو در حال باز تعریف است. با توجه به اهمیت این صنعت در اشتغال و در تولید ناخالص ملی چنین به نظر می‌رسد که متولیان صنعتی ایران برای افزایش ریسک‌پذیری این صنعت یکی از قطب‌های صنعت خودروی ایران را به سمت چین متمایل کرده باشند. از علائم موجود چنین می‌توان برداشت کرد که مرزهای ژئوپلتیک صنعت خودروی ایران؛ در حال تغییر است. مرزهایی که نیمی از آن در چین خواهد بود و نیمی دیگر در اروپا.
سیاوش مهرآیین
کارشناس خودرو
