به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فارس، همواره انتقاد های زیادی به وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی تولید وتنظیم بازار محصولات کشاورزی به ویژه سبزی و صیفی مطرح بوده و هست. کشت در فضای باز و انتقال ندادن آن به محیط گلخانه، آب بر بودن برخی از این محصولات از جمله هندوانه و طالبی و نبود الگوی کشت و توازن کشت از جمله این انتقادهاست.
حسین اصغری مدیرکل دفتر سبزی و صیفی وزارت جهاد کشاورزی به این موضوعات پاسخ داد و ادعا کرد که با تغییر شیوه آبیاری در کشور طی سه سال اخیر وضعیت تغییر کرده است.
این مدیر جوان که یک سالی است در این سمت فعالیت می کند واژه «مظلوم» را در مقابل نظر برخی کارشناسان که هندوانه را محصولی آب بر می‌دانند بکار برد و گفت که با اصلاح روش کشت دیگر محصول آب بر معنا ندارد.
اصغری این را هم گفت که وزارت جهادکشاورزی الگوی کشت خوبی دارد، اما مسایلی علاوه بر نیاز داخلی یعنی بازارهای صادراتی توازن را بر هم میزند و بخش دیپلماسی کشور باید وارد این عرصه شود.
* سیاست جهاد کشاورزی کاهش سطح زیرکشت در کنار حفظ میران تولید است
یکی از مشکلاتی که در حوزه سبزی و صیفی‌جات داریم عدم توازن عرضه در بازار است که متأسفانه در برخی از فصل‌های سال به دلیل نداشتن الگوی کشت مناسب کشاورزان با مازاد محصولی مانند پیاز و سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی و امثال آن مواجه می‌شوند و در برخی فصل‌ها با کمبود بیش از اندازه و افزایش بی‌رویه قیمت‌ها در بازار مواجه می‌شوند. شما در مصاحبه قبلی گفتید که الگوی کشتی را ترسیم کرده‌اید و به استان‌ها ابلاغ شده است، اما ما نمی‌توانیم کشاورز را مجبور کنیم که محصولی را بکارد یا نکارد! اما به هر حال وظیفه تولید و تنظیم بازار محصولات کشاورزی وظیفه اصلی وزارت جهاد کشاورزی است و امسال که سال حمایت از کالای ایرانی است شما چه برنامه جدی برای این موضوع دارید؟
اصغری: واقعیت امر این است که ما در وزارت جهاد کشاورزی وظیفه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای تأمین محصولات غذایی اصلی مورد نیاز مردم را بر عهده داریم و محصولات سبزی و سیفی هم جزو محصولات تازه‌خوری محسوب می‌شود که قطعاً امکان نگهداری آن بسیار سخت‌تر از سایر محصولات خشک است. برنامه‌ریزی که برای میزان تولید این گونه محصولات انجام می‌دهیم هم با محاسبه میزان مصرف داخلی است و هم برای صنایع تبدیلی و هم میزان صادرات ما است تا بگوییم نیاز کشور به تولید محصولی مانند سیب‌زمینی چقدر است. مصرف تازه‌خوری مردم و صنایع تبدیلی تقریباً عدد ثابتی است اما صادرات ما با توجه به شرایط مختلف تغییر می‌کند.
آنچه که باید به آن اشاره کنم این است که الزاماً افزایش 5 درصدی تولید منجر به کاهش 5 درصدی قیمت در بازار نمی‌شود. تولید تابع شرایط مختلفی است که امسال هم سال خوبی برای کشاورزان ما بوده است و در منطقه جنوب کشور مانند هرمزگان و بوشهر یا حتی در جیرفت خسارت آفات کم بوده و سیلاب‌ها و بارندگی‌ها به آنها خسارتی وارد نکرده است. همزمان این کشاورزان از بذور و ارقام اصلاح شده بذر استفاده کردند و اکنون در مزارع کشت هندوانه در جیرفت دیگر خبری از آبیاری سنتی برای هندوانه نیست. بلکه 3 سالی است که از روش تیپ (نواری) استفاده می‌شود و دقیقاً الان بهره‌وری آب و عملکرد در سطح ما در حال افزایش است.
سیاست ما در وزارت جهاد کشاورزی کاهش سطح زیرکشت و در همان حال حفظ تولید است. مثلاً در سال‌های 93-94 سطح زیر کشت سیب‌زمینی ما 160 هزار هکتار بوده و این عدد در سال 95-96 به 146 هزار هکتار رسیده اما در همین زمان تولید محصول ما ثابت مانده است یعنی در سال 93-94، 5.1 میلیون تن سیب‌زمینی تولید می‌کردیم که این رقم در سال 95-96 به 5 میلیون تن رسیده است. یعنی با افزایش عملکرد در هکتار با وجود کاهش 14 هزار هکتاری سطح زیرکشت سیب‌زمینی تولید این محصول را ثابت نگه داشته‌ایم.
در مورد گوجه‌فرنگی؛ در سال 93-94، 152 هزار هکتار سطح گوجه‌فرنگی در کشور داشتیم که این عدد در سال 95-96 به 122 هزار هکتار کاهش یافت و از حدود 6 میلیون تن به 5.3 میلیون تن رسیده که نیاز کشور را در همه بخش‌ها پاسخ می‌دهد و دورریزی نداشتیم یا درباره سطح زیرکشت پیاز از 163 هزار هکتار در سال 93-94 به 53 هزار هکتار در سال 95-96 رسیده‌ایم و تولید هم از 2.4 میلیون تن به 2.2 میلیون تن رسیده که نیاز کشور صادرات و صنایع تبدیلی را به طور کامل تأمین کرده است.
* کشت هندوانه مظلوم واقع شده و آب زیادی مصرف نمی‌کند
اما برخی معتقدند کشت محصولات آب‌بری مانند هندوانه اقتصادی نیست و بهتر است کشت این محصولات در فضای گلخانه انجام شود و یا از طریق واردات تأمین شود چرا که برای تولید هر کیلوگرم هندوانه باید 20 لیتر آب مصرف شود در صورتی که هر کیلوگرم هندوانه را 400 تومان صادر می‌کنند.
اصغری: در مورد آب‌بر بودن محصولات سبزی و سیفی باید گفت فی‌ذاته منهای برخی محصولات کشاورزی خاص از جمله برنج و نیشکر که به دلیل شرایط رشدی آب زیادی مصرف می‌کنند چیزی تحت عنوان پرآب‌بر نداریم و روش کشت ما است که این نیاز را تغییر می‌دهد. محصول طالبی اگر قرار باشد به روش کشت سنتی کشت شود به ازای هر هکتار 13 هزار مترمکعب آب نیاز دارد اما اگر با روش نواری و همچنین مالچ‌پاشی پای بوته کشت شود انگار که گلخانه را در فضای باز اجرا کرده‌ایم و در هر هکتار به 4500 مترمکعب آب نیاز دارد یعنی یک سوم. پس اصلاً این محصولات آب‌بر نیستند.
هندوانه هم همین مصداق را دارد و جزو محصولاتی است که مظلوم واقع شده، کشت هندوانه با روش آبیاری نواری، مالچ‌پاشی و کشت نشایی که در تمام مناطق جنوبی کشور در حال انجام است بیشتر از 4500 مترمکعب آب در هکتار مصرف نمی‌کند.
نکته دیگری که باید در نظر بگیریم آن است که آبی که در بخش کشاورزی مصرف می‌شود بی‌کیفیت‌ترین آبی است که وجود دارد که حتی صنایع ما هم از آن استفاده نمی‌کند. این آب در خیلی جاها شور است و در خیلی جاها املاح زیادی دارد و این گونه فکر نکنیم که آب معدنی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. ضمن اینکه اثرات زیست محیطی کالای کشاورزی هم باید در نظر گرفت هر جایی که زمین لخت ماند و کشاورزی نشد بحث ریزگرد و فرسایش خاک و یا بسیاری دیگر از اتفاقات را شاهدیم. اینها نکاتی است که هیچ گاه در بخش کشاورزی به آن نمره داده نشده است. کشاورزان ما اکنون در سخت‌ترین شرایط و با آب بی‌کیفیت کشاورزی انجام می‌دهند و به نظرم بی‌انصافی است اگر بگوییم هندوانه محصول پرآب‌بری است. اگر هندوانه به روش سنتی کشت شود این حرف‌ها درست است اما در روش‌های نوین چنین چیزی صحت ندارد. پیاز، فلفل، بادمجان و سیب‌زمینی هم در مناطق جنوبی کشور به ویژه جیرفت به همین روش کشت می‌شود و یک هکتار سراغ نداریم که به روش غرق‌آبی محصول خود را بکارند.
گفته می‌شود که قرار است وزارت نیرو آب را به صورت حجمی در اختیار وزارت جهاد کشاورزی قرار دهد و این وزارتخانه هم با توجه به حجم آب هر منطقه و هر کشاورز سهمیه‌اش را اختصاص دهد تا فرهنگ موجودیت مصرف آب توسط خود کشاورز ایجاد شود.
اصغری: این از وظایف قبلی وزارت نیرو است و وزارت نیرو مدت‌هاست که وظیفه دارد آب را به صورت حجمی در اختیار وزارت جهاد کشاورزی قرار دهد و ما در بخش کشاورزی در مورد این موضوع موضع نگرفته‌‌ایم و چه بسا حمایت هم کرده‌ایم، اما وزارت نیرو قبل از آن وظایف دیگری هم دارد. در طرح تعادل‌بخشی به وزارت جهاد کشاورزی دو وظیفه داده شد که مهم‌ترین وظیفه ما افزایش بهره‌وری منابع آبی است یعنی به ازای یک مترمکعب آب باید محصول تولیدی‌مان را ارتقا دهیم. وزارت نیرو هم دو وظیفه عمده داشته است که یکی تحویل حجمی آب است و دوم برخورد با چاه‌های غیرمجاز است. تمام فرایندی که شما در مورد آن صحبت می‌کنید فقط در مورد چاه‌های مجاز اتفاق می‌افتد تا وقتی که وزارت نیرو چاه‌های غیرمجاز را تعیین تکلیف نکند، من نه می‌گویم چاه‌ها را ببندند و نه می‌گویم مجوز بدهند که تعدادش هم اصلاً کم نیست. اما پس از تعیین تکلیف چاه‌ها برنامه‌ریزی ما برنامه‌ریزی درست‌تری خواهد بود.
مثلاً در مورد کشت برنج محدودیت قائل شده‌ایم و می‌گوییم فقط در دو استان مازندران و گیلان باید برنج کشت شود حتی استان گلستان هم نه. آن وقت شما فکر کنید ما چه فشاری را باید برای جلوگیری از کشت برنج در سایر نقاط کشور متحمل شویم.
حداقل سه سال است که خود بنده از زبان آقای کشاورز معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی این موضوع را می‌شنوم و جالب‌تر اینکه کیفیت برنج در استان‌های دیگر هم کیفیت برنج شمال را ندارند.
اصغری: شما فکر کنید! در یک محیط گرم با تبخیر بالا می‌خواهند با آب رودخانه برنج بکارند.
یعنی شما الگو و طرح دارید ولی امکان اجرا ندارید؟
اصغری: ما سالیانه آمار محصول نمی‌گیریم. ما فصل به فصل رصد می‌کنیم و برای بهار، تابستان و پاییز سهم کشت ارائه می‌دهیم. اگر بدانم محصول انبار شده پاییز سال گذشته من کم است برنامه بیشتری برای تولید در بهار و تابستان می‌دهم مثلاً در انبار 700 هزار تن سیب‌زمینی موجود است اگر بگوییم سیب‌زمینی بکارند مازاد تولید خواهیم داشت و این گونه سعی می‌کنیم در تولید توازن ایجاد کنیم. اجرای الگو و برنامه کشت یک امر خود خواسته توسط کشاورزان است.
* قیمت تمام شده محصولات خارج از فصل بسیار بالاتر است
پس چرا این مشکل حل نمی‌شود که در بازار مدام یک محصولی روی دست بارفروشان و کشاورزان می‌ماند یا هدر می‌رود و از طرفی گاهی شاهد کمبودهای زیاد و افزایش قیمت بعضی محصولات هستیم و همیشه هم در مورد چند محصول خاص مانند هندوانه، پیاز، سیب‌زمینی و یا گوجه‌فرنگی این مشکل وجود دارد.
اصغری: چون اینها جزو محصولات پرمصرفی هستند که نیاز خانوار است. مثلاً سیب‌زمینی بعد از گندم در کنار برنج دومین یا سومین غذای غالب جامعه است یا پیاز همیشه در سفره و سبد غذایی مردم ما است. ضمن اینکه این محصولات پرریسک هستند که تگرگ یا سیل ممکن است آنها را از بین ببرد و به راحتی به آنها آسیب بزند و در عین حال هیچ جای دنیا قیمت این محصولات را روزانه اعلام نمی‌کنند. ما باید بگوییم متوسط قیمت سیب‌زمینی در 6 ماه یا هر فصل چقدر بوده است.
آخر به یک مرتبه تفاوت قیمت‌ها بسیار فاحش است. اگر یادتان باشد یک زمانی در چند سال گذشته گوجه‌فرنگی کیلویی 800 تومان تا 4000 تومان هم قیمتش بالا رفت این را دیگر نمی‌توان گفت به قیمت هفتگی یا روزانه دیر ندهیم و بگذاریم متوسط فصل و 6 ماه قیمت اعلام شود.
اصغری: یک لحظه اجازه بدهید، ما ایرانی‌ها از کی در فصل زمستان گوجه‌فرنگی تازه می‌خوریم. شما در مورد گوجه زمستان صحبت می‌کنید که در همه جای دنیا گران است شما گوجه تازه را در آذر تا بهمن ماه تهیه می‌کنید در صورتی که در قدیم‌الایام به جای گوجه تازه از رب گوجه استفاده می‌کردند یا فراورده خشک آن را مصرف می‌کردند. قطعاً زمانی که خارج از فصل محصولی را تولید می‌کنیم قیمت تمام شده آن بالاتر از فصل است. هزینه حمل بالاتر است و باید از دورترین نقطه کشور با 1500 کیلومتر فاصله گوجه‌فرنگی در تهران توزیع شود اما در فصل تابستان هر استانی گوجه مورد نیازش را خودش تولید می‌کند یعنی فکر نکنید قیمت این محصول در زمستان باید به قیمت همان فصل تابستان باشد که البته ظاهراً الان زمستان هم قیمت گوجه‌فرنگی به اندازه فصل تابستان می‌شود. کارخانجات رب ما امروز گوجه کیلوی 400 تومان را خریداری می‌کنند که کیفیت خیلی خوبی هم دارد.
* لازم نیست وزارت جهاد کشاورزی در همه کانون‌های تولید انبار داشته باشد
یکی دیگر از بحث‌هایی که مطرح است ایجاد انبار یا سردخانه در مناطقی است که تولید یک محصول پرمصرف زیاد است تا بتوان محصول را نگه داشت و بازار آن را تنظیم کرد نه اینکه به یک مرتبه حجم زیادی از محصول وارد بازار شود و کشاورز ضرر کند و مقطع دیگر کمبود محصول باشد و مصرف‌کننده بهای زیادی را بابت خرید محصول بپردازد. پارسال دزفولی‌ها با ما تماس می‌گرفتند که پیازهای ما زیر آفتاب گندید و انبار نداریم که پیاز را در آن دپو کنیم. قرار بود تسهیلاتی به کشاورزان داده شود که با تجمیع هر چند 10 هزار هکتار برای این گونه موارد انبار و سردخانه ایجاد شود.
اصغری: من اطلاعات دقیقی در این موضوع ندارم، ولی می‌دانم که تسهیلات برای صنایع تبدیلی به انبار پرداخت می‌شود.
یعنی اکنون وضعیت تعداد و میزان انبارهای وزارت جهاد کشاورزی چگونه است، سیاست شما چه بوده و چیزی در این حوزه اضافه کرده‌ایم؟
اصغری: تمام کانون‌های تولید ما مانند استان اصفهان، اردبیل و همدان که کانون تولید سیب‌زمینی هستند به اندازه کافی سردخانه دارند. یعنی اگر بخش خصوصی تمایلی برای ورود به این موضوع داشته باشد هم اعتبارات برای این بخش از محل صندوق توسعه ملی در راستای اشتغال‌زایی در بخش روستایی وجود دارد و هم ما از محل‌های مختلف این کار را انجام می‌دهیم.
یعنی شما می‌خواهید بگویید الان وزارت جهاد کشاورزی انبارهای مکفی در کانون‌های تولید محصولات پرمصرف کشاورزی دارد؟
اصغری: وزارت جهاد کشاورزی نباید در همه این کانون‌ها انبار داشته باشد ولی وزارت کشاورزی هیچ محدودیتی برای توسعه این گونه صنایع ندارد.
کشاورز که خودش به تنهایی نمی‌تواند چنین کاری را انجام دهد.
اصغری: باید تشکل‌ها، سندیکاها و تعاونی‌هایشان به میدان بیایند.
یعنی هیچ طرح و تفاهم‌نامه‌ای در این موضوع نداشته‌اید؟
اصغری: در استان‌های گرمسیری هزینه نگهداری و سردخانه بسیار بالاست در نتیجه بیشتر برای تازه‌خوری و مصرف به روز از این محصولات استفاده می‌شود و از تولید روانه بازار مصرف می‌شود. اما در استان‌های سردسیر مانند اردبیل، همدان، کردستان و زنجان است یا مثلاً می‌دانید بیشترین کارخانه فرآورده خرمای ایران در کدام استان قرار دارد. استان آذربایجان شرقی.
یعنی این کار مقرون به صرفه است؟
اصغری: یکبار هزینه حمل می‌پردازند، اما اگر قرار باشد در استان‌های جنوبی این خرما فرآوری و نگهداری شود باید در 12 ماه سال با درجه حرارت بالا کل هزینه مصرف برق جهت سردخانه‌ها و انبارها هزینه شود در حالی که در استان‌های سردسیر این گونه نیست.
نکته جالبی ست..
اصغری: اما یکی از چیزهایی که ما را همیشه پس از برنامه‌ریزی بعد از تولید به شدت دچار چالش می‌کند تغییرات در حوزه‌های صادراتی است.
* چالش در حوزه‌های صادراتی برنامه‌ریزی در حوزه کشت را مختل می‌کند
یعنی شما می‌خواهید بگویید یک بار محصولی را روانه بازار عراق می‌کنید و کشاورز فکر می‌کند که بازار خوبی دارد و محصول فراوانی کشت می‌کند اما سال بعد همان محصول در همان بازار خریداری ندارد و به هر دلیلی مثل تعرفه یا ورود کشورهای دیگر به بازار متوقف می‌شود.
اصغری: شما همین امروز روند صادرات ما در مرزها را پیگیری کنید ببینید چه اتفاقی دارد می‌افتد. سال گذشته در همین موقع همه محصولات کشاورزی ما به راحتی صادر شد اما امسال آمده‌اند و می‌گویند محصول شما را نمی‌خواهیم.
چرا آیا کیفیت ما مشکل دارد؟
اصغری: اصلاً چنین چیزی نیست. آیا فکر می‌کنید این محصولی که ما امروز استفاده می‌کنیم کیفیتش نامناسب است؟
خب برخی کشورها بحث باقی‌مانده سموم روی محصولات کشاورزی را مطرح می‌کنند که ما رعایت نمی‌کنیم یا بسته‌بندی نامناسب ممکن است دلیل بی رغبتی بازارهای خارجی باشد.
اصغری: اصلاً هیچ یک از اینها نیست. روابط ما با سایر کشورها از لحاظ دیپلماتیک در بازار صادراتی ما تأثیرگذار است.
بله، حتی من شنیدم که به وزارت امور خارجه تأکید شده که بخش اقتصادی‌اش را فعال‌تر کند.
اصغری: به عنوان مثال امسال تولید سیب‌زمینی در پاکستان بسیار زیاد بود و پاکستانی‌ها اکنون به ثمن بخس پیاز را به بازارهای صادراتی دنیا می‌فرستند و شرایط کشت‌وکار در پنجاب پاکستان با شرایط کشت در کشورمان قابل مقایسه نیست. یک جای پرآب با کارگر ارزان!
اما آن چیزی که تأثیرگذار است اینکه به نظرم باید برای مقاصد صادراتی قراردادهای مشخص و بلندمدت با کشورها ببندیم یعنی من باید بدانم که کشور عراق، آذربایجان یا ارمنستان از من سیب‌زمینی می‌خواهند با یک حجم و قیمت مشخص. ما امروز برای اینکه نیاز صنعتی‌مان برآورده شود ارقام مختلف سیب‌زمینی را با خصوصیت‌های مختلف وارد کرده‌ایم که هر کدام در صنایع تبدیلی به یک درد می‌خورد و به نظرم برای توسعه بازار صادراتی باید برنامه مدونی داشته باشیم که این موضوع در حوزه دیپلماسی معنی می‌کند. بازارهای صادراتی ما دچار تنش شده و این مازاد تولید با هدف صادرات اکنون دارد برمی‌گردد به داخل بازار که دچار این مشکلات می‌شویم.
