امریکا با خروج یکجانبه از برجام به قطعنامه مصوب شورای امنیت و توافقی چندجانبه پشت کرده است. آیا اروپا مکانیسمی برای شکایت از این اقدام امریکا یا محکوم کردن آن در دست اجرا دارد؟

 در حقیقت اتحادیه اروپا از تصمیم ایالات متحده برای خروج از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ابراز تاسف عمیق کرد و به صراحت و با شفافیت تاکید کرد که اتحادیه اروپا به تداوم اجرای کامل و موثر برجام تا زمانی که ایران به تعهدات خود احترام گذاشته و آنها را اجرایی کند، کاملا متعهد و پایبند است. این موضع اتحادیه اروپا در حاشیه نشست سران ٢٨ کشور عضو اتحادیه در صوفیه در تاریخ ١٦ ماه مه سال ٢٠١٨ رسما بیان و مورد تایید همه اعضا قرار گرفت. فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا (رییس کمیته سیاست خارجی این اتحادیه) نیز این موضع‌گیری و پیام را به مناسبت‌های مختلف مورد تاکید و تایید قرار داده و گفته است که توافق هسته‌ای با ایران برای امنیت منطقه، اروپا و کل جهان مهم و حیاتی است. ما به همراه سایر اعضای جامعه جهانی برای حفظ این توافق مصمم هستیم.

در نشست کمیسیون مشترک در ٢٥ ماه مه که ریاست آن را به نمایندگی از نمایندگی عالی اتحادیه اروپا فدریکا موگرینی برعهده داشت و در آن نمایندگان E٣+٢ (چین، فرانسه، آلمان، روسیه و بریتانیا) به همراه ایران حضور داشتند، شرکت‌کنندگان تاسف خود را از خروج امریکا از توافق هسته‌ای و اعلام بازگشت تحریم‌های امریکا که در نتیجه برجام برداشته شده بودند، اعلام کردند. آنها همچنین تاکید کردند که برجام یک عامل کلیدی در نظام جهانی منع اشاعه و دستاورد دیپلماتیک مهمی است که توسط قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت مورد تایید و تقویت قرار گرفته است.

با خروج امریکا از برجام یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که بسیار سریع بروز کرد تردید شرکت‌هایی مانند توتال برای متوقف کردن همکاری با تهران بود. بسیاری از تحلیلگران نیز می‌گویند که دولت‌ها در اروپا نمی‌توانند شرکت‌ها را به باقی ماندن در ایران وادار کنند و در نهایت شرکت‌ها برای حفظ منافع خود تصمیم شخصی می‌گیرند. در چنین شرایطی چه تضمینی از سوی اروپا می‌تواند ایران را از منافع اقتصادی در برجام منتفع کند؟

 این نکته درست است که خروج امریکا از توافق هسته‌ای با ایران و تصمیم این کشور برای وضع دوباره تحریم‌ها از این توانایی برخوردار است که تاثیر منفی بر کمپانی‌های اروپایی که پس از حصول برجام به سرمایه‌گذاری در ایران روی آوردند، بگذارد. برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای بخش مهم و ضروری از برجام است. اتحادیه اروپا مصمم به حداقل رساندن تاثیر تحریم‌های امریکا بر تجارت‌های اروپایی است و در حال برداشتن گام‌هایی برای توسعه رابطه تجاری و اقتصادی میان ایران و اتحادیه است که از زمان برداشته شدن تحریم‌ها آغاز شده بود. در سطح اتحادیه اروپا، کمیسیون اروپایی گام‌هایی را برای حفظ منافع کمپانی‌های اروپایی در ایران برداشته که این گام‌ها به شرح زیر است:

اجرای پروسه رسمی برای فعال کردن قوانین بازدارنده Blocking Statute که اعضای اتحادیه اروپا را از همراهی با تحریم‌های فرامرزی ایالات متحده منع می‌کند و شرکت‌ها را قادر می‌سازد که خسارت‌های وارده در اثر چنان تحریم‌هایی را از شخصی که مسبب ورود آن خسارت‌ها بوده جبران کنند و اثر آرای هر محکمه خارجی که برمبنای آنها صادر شده باشد را در قلمرو اتحادیه اروپایی خنثی سازد.

اجرای پروسه رسمی برای برداشتن موانع پیش روی بانک سرمایه‌گذاری اروپایی (EIB) تا در سایه تضمین بودجه، اتحادیه اروپا اقدام به تامین مالی (فاینانس) فعالیت‌ها در خارج از محدوده اتحادیه اروپا یعنی در ایران بکند.

تقویت همکاری با ایران در حوزه‌های متفاوت که شامل همکاری در بخش انرژی شده و کمپانی‌های کوچک و متوسط را شامل می‌شود.

حفظ منافع تجار و سرمایه‌گذاران تنها با توسل به ترکیبی از اقدام‌هایی که در کشورهای اروپایی در سطح ملی و درون اروپایی صورت می‌گیرد ممکن است. در این زمینه، گفت‌وگوهای بسیار حساس و مهم با اعضای اتحادیه اروپا برای یافتن راهکارهای عملی به خصوص در زمینه تجارت و سرمایه‌گذاری، نفت، حمل و نقل و فاینانس در جریان است. نیروهای محلی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای انجام هماهنگی‌های لازم تعیین شده‌اند. علاوه بر این اتحادیه اروپا در تماس نزدیک با شرکای بین‌المللی مانند هند، ژاپن و کره جنوبی که مایل به همکاری با اتحادیه اروپا هستند، است.

در نهایت کمپانی‌های خصوصی برآوردهای خود را خواهند داشت اما آنچه اتحادیه اروپا به دنبال کار روی آن است تبیین چارچوبی است که در نتیجه آن تجارت قانونی (با ایران) ادامه پیدا کرده و از رابطه تجاری با تهران نیز حمایت شود. درحالی که اقتصاد بازار براساس اصل «تضمین» کار نمی‌کند، پایبندی مداوم به تعهدهای برجامی و محیط کسب و کار مبتنی بر قوانین و برخوردار از شفافیت باید ادامه پیدا کند تا سرمایه‌گذاری و تجارت خارجی را جذب کرده و به سود اقتصاد و مردم ایران باشد.

ایران می‌گوید تا اتحادیه اروپا حسن‌نیت خود درباره برجام را نشان ندهد، از مذاکرات منطقه‌ای خبری نخواهد بود. در چنین شرایطی اتحادیه به دنبال اتخاذ چه استراتژی در برابر ایران در این دو حوزه است؟

اتحادیه اروپا همواره به‌طور شفاف و مشخص بر رویکرد متوازن خود نسبت به منطقه (غرب آسیا) تاکید کرده و از همه کشورها در منطقه خواسته که به سمت کاستن از تنش‌ها بروند. همچنین اتحادیه اروپا نگرانی خود را نسبت به نظامی‌سازی منطقه ازجمله برنامه موشکی ایران اعلام کرده است. اتحادیه اروپا از ایران می‌خواهد از اقدام‌هایی که می‌تواند به تعمیق بی‌اعتمادی منتهی شود مانند آزمایش‌های موشک بالستیک که در تناقض با قطعنامه ٢٢٣١ است، پرهیز کند. از آنجا که این مسائل از برجام مجزا هستند اتحادیه اروپا به گفت‌وگو با ایران درباره آنها از طریق کانال متفاوتی از برجام ادامه می‌دهد. به عنوان مثال یکی از این موارد گفت‌وگو میان اروپا و ایران بر سر یمن به عنوان موضوع اولیه است که از چندماه پیش جرقه آن زده شده است.

برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای بخش مهم و ضروری از برجام است. اتحادیه اروپا مصمم به حداقل رساندن تاثیر تحریم‌های امریکا بر تجارت‌های اروپایی است و در حال برداشتن گام‌هایی برای توسعه رابطه تجاری و اقتصادی میان ایران و اتحادیه است که از زمان برداشته شدن تحریم‌ها آغاز شده بود.

حفظ منافع تجار و سرمایه‌گذاران تنها با توسل به ترکیبی از اقدام‌هایی که در کشورهای اروپایی در سطح ملی و درون اروپایی صورت می‌گیرد ممکن است. در این زمینه، گفت‌وگوهای بسیار حساس و مهم با اعضای اتحادیه اروپا برای یافتن راهکارهای عملی به خصوص در زمینه تجارت و سرمایه‌گذاری، نفت، حمل و نقل و فاینانس در جریان است. نیروهای محلی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای انجام هماهنگی‌های لازم تعیین شده‌اند. علاوه بر این اتحادیه اروپا در تماس نزدیک با شرکای بین‌المللی مانند هند، ژاپن و کره جنوبی که مایل به همکاری با اتحادیه اروپا هستند، است.

اتحادیه اروپا از ایران می‌خواهد از اقدام‌هایی که می‌تواند به تعمیق بی‌اعتمادی منتهی شود، پرهیز کند.