مکانیزم قیمت تضمینی گندم یکی از جدیدترین شیوه های حمایتی از بخش کشاورزی در ایران و جهان است که می تواند به افزایش تولید، بهبود کیفیت محصول، هدفمندکردن یارانه های تخصصی به این بخش و همچنین کاهش بار مالی دولت کمک بسزایی کند.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از تسنیم، معاملات قیمت تضمینی گندم هم اکنون از مصوبات مهم دولت به شمار می رود که از سال آینده در بستر بورس کالای ایران اجرایی خواهد شد. توانمندی های بورس کالا در کنار نیاز به حمایت از بخش کشاورزی در کنار تجربیات پیشین پتانسیل موفقیت این شیوه معامله را برجسته ساخته اگرچه به نگاه مثبت و جدی تصمیم سازان اقتصادی مخصوصاً در بخش کشاورزی نیاز دارد.

به جرأت می توان گفت برای موفقیت حداکثری این شیوه معاملاتی به عرضه حداکثری گندم در بورس کالا نیاز داریم که می تواند بستری امن برای محصولات تولیدی در داخل کشور ، کالاهای وارداتی و محصولات تولید شده از گندم همچون آرد به شمار رود. این در حالی است که تولیدات مازاد بر نیاز داخلی در بازار صادراتی بورس کالا عرضه خواهد شد که توانمندی بازاریابی بین المللی این نهاد مالی می توان تضمین کننده موفقیت های بخش کشاورزی محسوب شود.

با توجه به چارچوب های رسمی قیمت گذاری و همچنین نوسان قیمت های جهانی ، ساز و کارهای قانونی بورس کالا به معنای رهایی از برخی الزامات قانونی و دستورالعمل هاست که برای فعالان این بازار یک مزیت جدی خواهد بود. این در حالی است که نوسان قیمت های جهانی در کنار چارچوب های قیمت گذاری در بازار داخلی نیز به ایجاد یک بستر منعطف معاملاتی نیاز دارد که بتواند در کوتاه مدت در برابر تکانه های قیمتی و نوسان حجم عرضه و تقاضا ایفای نقش کند. پتانسیل ایجاد ابزارهای نوین مالی، تأمین مالی بخش کشاورزی و حمایت از تقویت حجم معاملات و امنیت عرضه از مواردی است که در معاملات گندم در بورس کالا مستتر بوده و هست و در صورت حمایت از این ساز و کار معاملاتی از حالت بالقوه، به حالت بالفعل بدل خواهد شد.

ذات نوسان قیمت ها در بازارهای جهانی نکته ای است که نمی توان از اهمیت آن غافل شد اگرچه در شرایط فعلی قیمت های جهانی کاهش جدی داشته ولی تکانه های رشد قیمتی در ماه های اخیر از احتمال تغییر فاز این بازار خبر می دهد. رخدادی که نیاز به توجه بیشتری داشته و البته به مکانیزم های منعطفی برای مدیریت این شرایط نیاز خواهد داشت.

با توجه به نوسان قیمت های جهانی و برخی واقعیت های در تولید محصولات کشاورزی می توان گفت که بورس های کالایی بهترین بستر برای مدیریت و حمایت از تولید در بخش کشاورزی است که تجربه بسیاری از کشورها نیز چنین ادعایی را اثبات می کند. ذات توسعه معاملات محصولات کشاورزی در بورس های کالایی در جهان اتفاقی نیست زیرا مزیت های گسترده آن به قدری بوده که کشورهای پیشرو در این حوزه غالب توجه خود را بر این رویکرد معاملاتی معطوف کرده اند.

البته چارچوب قیمت های تضمینی نیاز به رصد واقعیت های قیمتی در بازارهای جهانی دارد که در این گزارش به نوسان قیمت های گندم در جهان و شرایط بهینه معاملاتی در چارچوب قیمت تضمینی در بورس کالای ایران پرداخته شده است.

نوسان بهای گندم در بازارهای جهانی

نوسان قیمت های جهانی گندم فاکتوری مهم در وضعیت این بازار است اگرچه بررسی و تحلیل شرایط رایج در جهان در مقایسه با وضعیت بازار داخلی تا حدودی تحلیل را دشوار می سازد. تفاوت عمیقی که بین قیمت های داخلی و نرخ های جهانی گندم وجود دارد را می توان در یک بند قانونی مهم ارزیابی کرد که در قیمت گذاری قیمت های تضمینی مؤثر بوده و هست. همه ساله قیمت های خرید تضمینی و یا حتی قیمت تضمینی بر اساس تورم افزایش می یابد و این شرایط موجب شده تا رابطه مستقیمی بین قیمت های جهانی و نرخ های داخلی وجود نداشته باشد.

این در حالی است که فراز و فرود حجم تولید گندم و سایر محصولات کشاورزی در بازار داخلی موجب شده تا باز هم در زمینه غلات مختلف شاهد واردات باشیم که اهمیت توجه به نوسان قیمت های جهانی را باز هم برجسته می سازد. از سوی دیگر ذات عرضه گندم و آرد صادراتی در بورس کالا و همچنین واردات گندم از سایر کشورها و صادرات آرد به کشورهای همسایه باز هم توجه به نوسان قیمت های جهانی و ترسیم دورنمای آن را می طلبد.

بهای گندم به صورت کلی از سال 2012 تاکنون در یک مسیر کاهشی قرار داشته و دارد. این شرایط را باید به دلایل مختلف مورد بررسی قرار داد اگرچه در هفته ها و ماه های اخیر تکانه های جذاب و مهمی برای رشد قیمت ها به ثبت رسید که احتمال تغییر فاز قیمتی را برجسته تر می سازد.

این در حالی است که اغلب بازارهای کالایی در ماه های اخیر تغییر قیمت را تجربه کرده اند که ذات قرابت قیمتی بازارهای کالایی با یکدیگر احتمال بهبود وضعیت بازار گندم و سایر غلات را تقویت می کند. رشد قیمت های جهانی نفت خام ، افزایش هزینه تولید و حمل و نقل به تبعیت از افزایش بهای نفت خام و سایر حامل های انرژی، رشد تولید ناخالص داخلی در جهان و تقویت تقاضای بسیاری از محصولات کشاورزی و مواد غذایی و در نهایت کاهش بارش باران در آمریکا مواردی بود که می تواند در تغییر فاز نرخ های جهانی گندم تأثیرگذار باشند.

البته در کوتاه مدت کاهش بارش در آمریکا موجب شده تا احتمال کاهش رشد محصولات کشاورزی در کشت های پاییزه این کشور افزایش یابد که خود به منزله برتری تقاضا بر عرضه ها و سیگنال هایی از رشد قیمتی خواهد بود. جرقه های مهم رشد قیمت های اخیر در بازار گندم را می توان متأثر از این سیگنال به شمار آورد.

دلیل اصلی کاهش قیمت گندم و سایر غلات در جهان را می توان در دو رویکرد اصلی مورد توجه قرار داد؛ افزایش حجم تولید کشورهایی با عرض جغرافیایی بالا همچون روسیه و کانادا و همچنین افزایش حجم تولید به دلیل افزایش بارش باران و طوفان های موسمی که درنهایت به رشد بارش در کشورهای مهمی از جهان منجر شده است.

در خصوص کشورهای همچون روسیه و کانادا باید به گرم شدن زمین اشاره کرد زیرا بسیاری از مناطق یخ زده در این دو کشور پهناور به نقاطی حاصل خیز بدل شده و زمینه برای افزایش تولید را فراهم آورده است. اما در خصوص روسیه تحریم های آمریکا در سال 2014 موجب شد تا مدیران اقتصادی این کشور به منظور مقاوم سازی اقتصاد روسیه به افزایش جدی کشت غلات و مواد غذایی بپردازند که همین رخداد رشدی جدی را در حجم تولید و کیفیت غلات روسیه ایجاد کرده است تا جایی که هم اکنون روسیه را به عنوان یکی از بزرگ ترین صادرکنندگان غلات می شناسیم.

تمامی این شرایط در کل به کاهش نسبی قیمت ها منجر شده است اگرچه عرف این بازار از خوش بینی به رشد نرخ در روزهای سرد سال حکایت دارد. نگاهی به نمودارهای قیمتی نیز نشان دهنده احتمال رشد قیمت هاست که می تواند به تقویت جذابیت معاملات داخلی و صادراتی گندم و آرد منتهی شود.

قیمت تضمینی بر پایه کشف نرخ آزادانه

همان گونه که عنوان شد بهای گندم در بازارهای جهانی به نسبت یکی از کمترین قیمت ها از سال 2012 تاکنون است که این واقعیت در نمودار نوسان قیمت گندم به وضوح مشاهده می شود. با توجه به این تغییر جدی نرخ در کنار بهبود قیمت ها در اغلب بازارهای کالایی در جهان، احتمال رشد مجدد بهای گندم اصلاً دور از ذهن نیست اگرچه اما و اگرهای خاص خود را داراست. این در حالی است که مکانیزم خرید تضمینی در چارچوب های قیمت گذاری خاصی تعیین می شود و رشد قیمت ها متناظر با افزایش تورم تغییر خواهد کرد.

با توجه به این واقعیت قیمت های رسمی باید گفت که اگر قیمت های جهانی رشدی جدید را تجربه کند، ناکارایی خرید تضمینی از لحاظ نوسان قیمت ها خودنمایی خواهد کرد. از سوی دیگر پتانسیل های معاملاتی در بورس کالا به گونه ای است که می توان نرخ های کشف شده را پایه تسویه وجوه لحاظ کرد یعنی هر قیمتی که کشف شود فارغ از ساز و کارهای اداری و رسمی ، برای تمامی فعالان بازار و حتی بخش های دولتی قابل قبول است و نیازی به برگزاری تشریفات قانونی وجود ندارد. این شرایط ابزار بزرگی را در اختیار بخش کشاورزی قرار می دهد که نوسان قیمت ها را همپای رشد قیمت های جهانی پذیرا باشد. این در حالی است که قیمت های داخلی اغلب با قیمت های جهانی و در یک سمت و سو نوسان می کند بنابراین خریداران اصلی گندم هم در نهایت به قیمت های کشف شده در بورس کالا تمکین خواهند کرد.

این شرایط در زمانی که قیمت های جهانی از نرخ های داخلی کمتر است هم صادق خواهد بود زیرا تفاوت در کیفیت تولیدات به معنی تفاوت در نرخ است و آن دسته از محصولاتی که از کیفیت بالاتر برخوردار هستند ، قطعاً قیمت بیشتری را تجربه می کنند.

این وضعیت یعنی اختلاف نرخ به نسبت تفاوت در کیفیت یکی از پاشنه های آشیل خرید تضمینی به شمار می رود زیرا در نهایت کالاهای با کیفیت به سمت معامله در بورس کالا متمایل شده و وضعیت قیمتی و معاملاتی بهتری را در بر خواهند داشت.

حال که مکانیزم کشف قیمت آزادانه در بورس کالا مهیاست و همچنین مکانیزم قیمت تضمینی هم به مدد کشاورزان آمده است شرایطی ایده ال برای معامله گندم و سایر محصولات کشاورزی مشابه را شاهد هستیم که می تواند به مثابه ابزاری نامحدود برای حمایت از تولید و همچنین کاهش بار مالی دولت و مشارکت حداکثری بخش خصوصی به شمار رود.

تجربه های جهانی حمایت از بخش کشاورزی و پتانسیل های بورس کالا

یارانه های هدفمند ، شفافیت معاملات ، توجه به بازارهای رسمی ، توانمندکردن بخش کشاورزی و همچنین سیاست های تعرفه ای مواردی است که در جهان برای حمایت از بخش تولید در کشاورزی مطرح شده است که در گزارش های گوناگونی توسط فائو ، بانک جهانی، سازمان ملل و بسیاری از نهادهای بین المللی به رشته تحریر در آمده است.

این در حالی است که شاه بیت تمامی این تجربیات و سیاست گذاری ها بر بازار آزاد معاملاتی در داخل کشورها و البته مدیریت هدفمند یارانه ها تعریف شده است.

چنین رویکردی در اغلب کشورهای صنعتی و برجسته در جهان مورد پیگیری قرار گرفته و همچنین اقتصادهای نوظهور همچون هند، برزیل و آفریقای جنوبی این بار از مسیر بورس های کالایی سیاست های حمایتی را تعقیب می کنند. البته در تاریخچه فعالیت های کشورهای توسعه یافته ای همچون آمریکا نیز توجه به بورس های کالایی اهمیت ویژه ای داشته است. قطعاً اتفاقی نیست که ذات توسعه اغلب بورس های کالایی در جهان از بستر بازار محصولات کشاورزی گذر کرده است مخصوصاً در بورس کالایی شیکاگو موسوم به CME می توان این روند کلی را با صراحت بیشتری مورد ارزیابی قرار داد.

با توجه به تجربیات جهانی ، قطعاً توسعه بخش کشاورزی و مدیریت تولید ، مصرف و حمل و نقل نیز در کشورمان از بستر بورس کالای ایران گذر خواهد کرد و نمی توان توسعه کشاورزی را فارغ از معاملات در بورس کالا با محوریت ابزارهای مالی مورد بحث و بررسی قرار داد.

ورود گسترده عرضه های گندم به بورس کالا می تواند جایگاه ابزارهای مالی را در این معاملات توسعه دهد و پتانسیل استفاده از اوراق سپرده کالایی، صندوق های کالایی و حتی تعریف اوراق بهادار مبتنی بر عرضه با محوریت تأمین مالی را بازتعریف خواهد کرد. باز هم تجربیات جهانی نشان داده است که ساده ترین راه مدیریت این بازار و حتی بازارهای مشابه عبور از بستر بازار آزاد با معاملات شفاف است که تمامی این خوش بینی ها در بورس کالای ایران وجود دارد.

به جرأت می توان گفت که بورس کالای ایران در مقایسه با بورس شیکاگو به عنوان یکی از بزرگ ترین بازارهای جهانی محصولات کشاورزی چیزی کم ندارد و تفاوت اصلی در شیوه ها و کیفیت تولیدات و حجم عرضه هاست.

این واقعیت مهم را باید به صراحت مورد پذیرش قرار داد آن هم در شرایطی که بار مالی معاملات خرید تضمینی برای دولت به یک ابهام بدل شده و فاصله گرفتن از آن منافع بخش های بسیاری از افراد و حتی صنایع را در بر دارد.

بهترین ساز و کار حمایت از تجارت بخش کشاورزی و امنیت عرضه

سال جاری کشور ایران در زمینه تولید گندم به خودکفایی رسید که قطعاً موفقیت بزرگی برای این بخش مهم و حتی اقتصاد کشور به شمار آورد.

این در حالی است که فراز و فرود بارش واقعیتی غیرقابل انکار است و به معنی آن خواهد بود که حجم تولید و عرضه گندم در کشور متغیر بوده و هست اگرچه باز هم بخش اعظم نیاز کشور در داخل تولید خواهد شد. این موارد نیاز به یک ساز و کار تجاری کارآمد و مورد اعتماد را خاطرنشان می سازد که بتواند در بازه های زمانی مختلف از انعطاف پذیری کافی برخوردار باشد.

حال در شرایطی که تقاضای گندم در کشور به یک مهم بدل گشته و هیچ وقفه ای در زمینه عرضه پذیرفتنی نیست باید پیش از وقوع هر وقفه ای به فکر آرامش بازار باشیم. پاسخ به این نیاز به سادگی در بورس کالای ایران وجود دارد که بر پایه تجربیات سایر کشورها و چارچوب کلی در زمینه فقه اسلامی و قانون تعریف شده است.

استفاده از ابزارهای مالی که هم اکنون تعریف شده ، در قوانین به آن اشاره شده و هم اکنون تمامی آن ها کم و بیش در حال اجراست در بورس کالای ایران وجود دارد. صندوق های کالایی، ابزارهای مالی همچون اوراق سپرده کالایی، معاملات مشتقه، ساز و کار قیمت تضمینی و انبارهای پذیرش شده همگی در بورس کالای ایران در دسترس است و می تواند تمامی بخش های تجاری در معاملات گندم را در اقصی نقاط کشور پوشش دهد.

برای موفقیت حداکثری این ساز و کارهای معاملاتی در چارچوب قیمت تضمینی عرضه تمامی گندم مورد نیاز کشور در بورس کالای ایران قطعاً میان بر بسیار مهمی به شمار می رود که می تواند تمامی نیاز کشور را پوشش دهد. به صورت دقیق تر ورود تمامی گندم تولیدی بخش کشاورزی به بورس کالای ایران زمینه امن و مناسبی را برای تأمین نیازها با تکیه بر تقاضای واقعی کشور را پدید می آورد آن هم در شرایطی که پتانسیل عرضه گندم وارداتی و حتی گندم صادراتی در بورس کالا نیز فراهم است.

این در حالی است که کشف نرخ عادلانه نیز برای تمامی فعالان بازار فراهم است و پس از طی مراحل پذیرش و ثبت در بورس کالا می توان بهترین کالا را بر پایه قیمت ، استاندارد سازی و کیفیت و حتی مکان تحویل از بین عرضه ها گلچین کرد. این شرایط حتی در خصوص محصولات تولیدی از گندم مخصوصاً آرد نیز صادق است و پس از پوشش نیاز داخلی پتانسیل صادرات به کشورهای مختلف با کمترین هزینه بازاریابی فراهم خواهد بود. از سوی دیگر این پتانسیل وجود دارد که بخشی از اطلاعات معاملات در بستر بورس کالا به صورت محرمانه تلقی شود و با فرض ورود تقاضای واقعی عرضه فیزیکی آن به ثبت برسد.

در کنار این موارد با فرض اعتماد از موجودی انبارها می توان به ایجاد معاملات مشتقه نیز همت گماشت یعنی با فرض نوسان قیمت ها و برنامه ریزی تولید ، از هم اکنون می توان برای کالایی که در آینده عرضه خواهد شد نیز بازاریابی کرد و بر پایه این داد و ستد آتی پتانسیل تأمین مالی بخش کشاورزی نیز پدید می آید.

تمامی موارد ذکر شده بسته ای از توانمندی های بورس کالا در خصوص معاملات گندم در چارچوب قیمت تضمینی است اگرچه موفقیت های حداکثری آن به عرضه حداکثری در بورس کالا نیاز دارد. جذابیت های معاملاتی در این شیوه به قدری برجسته است که نمی توان آن را برای دورنمای اقتصادی بخش کشاورزی نادیده گرفت. رخدادی که در اغلب کشورهای مهم تجربه شده و تقریباً همیشه موفق بوده است.