در این طرح که با عنوان «معاینه فنی ویژه» از ابتدای آذرماه امسال در پایتخت اجرا شده است، «سختگیری» روی خودروها با هدف کاهش ذرات آلاینده هوا در محدوده مرکزی پایتخت به دو شکل «پایین‌تر آمدن سقف مجاز ذرات آلاینده گازی منتشر شده از اگزوز خودروها» و «تست آلایندگی با دور موتور بالا» اعمال می‌شود. این سختگیری تا سه برابر معاینه فنی معمولی است. بررسی‌های اولیه ستاد معاینه فنی شهر تهران از مردودی قابل ملاحظه تا ۵۰ درصد از خودروهایی که با مختصات معاینه فنی ویژه تست می‌شوند، خبر می‌دهد.
اعمال سطوح جدید آلایندگی مجاز در معاینه فنی برای خودروهای ورودی به محدوده طرح ترافیک و نیز الزام به داشتن گواهی معاینه فنی برای نقل‌وانتقال خودرو که اخیرا در قالب بخشی از قانون هوای پاک اجرایی شده، دو اقدام مثبت مدیران آلودگی هوا در دولت و مدیریت شهری است که اخیرا کلید خورده است. با این وجود مجموعه‌ای از برنامه‌های از پیش تعریف شده وجود دارد که توسط مدیران ارشد مرتبط با آلودگی و ترافیک چه در دولت و چه در شهرداری تهران نادیده گرفته شده است. این مسامحه و کرنش مدیران در برابر آلاینده‌های هوا موجب شد آبان امسال با تنها ۶ روز هوای سالم، رکورددار آلوده‌ترین آبان برای گروه‌های حساس شود. به رغم اینکه مطالعه شرکت کنترل کیفیت هوا ثابت کرده در صورت معاینه فنی تمام خودروهای پلاک تهران، دست‌کم ۱۰درصد از میزان آلودگی هوای پایتخت کاسته خواهد شد، اما مصوبات ناظر بر تسری معاینه فنی به تمام سطح شهر و تمام خودروها هنوز در دستور کار قرار نگرفته و طرح معاینه فنی ویژه با اعمال حدود سختگیرانه آلایندگی نیز طبق مصوبه شورای عالی ترافیک، فعلا به‌صورت «نیم‌بند» و صرفا برای خودروهای عبوری از محدوده مرکزی شهر اجرا می‌شود.
در حالی که برابر آمارهای رسمی ستاد معاینه فنی شهر تهران، بیشترین عامل مردودی خودروها در مراکز این ستاد مربوط به گازهای خروجی از اگزوز بوده و مهار آنها با کاهش آلودگی هوا رابطه مستقیم دارد، مدیران مرتبط با آلودگی همچنان به خودروها به‌عنوان عامل اصلی تولید آلاینده‌ها در پایتخت آوانس می‌دهند و طرح‌های سختگیرانه را در اشل کوچک و به شکل محدود اجرا می‌کنند. منشأ این مسامحه با آلودگی را می‌توان در مصوبات شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور که نهادی زیرمجموعه وزارت کشور بوده و تصمیمات کلان ترافیکی در این شورا و با حضور مجموعه مدیران ترافیکی دولت و مدیریت شهری اتخاذ می‌شود، جست‌وجو کرد. این شورا در حالی که گزارش شهرداری تهران مبنی بر شکست طرح زوج و فرد و بی‌اثر بودن آن در مهار آلودگی هوا را پذیرفت و در مصوبه یکصدوبیستمین جلسه خود در ۳۱ مرداد ۹۴، به جایگزینی طرح موسوم به «کاهش (LEZ)» به جای طرح زوج و فرد با هدف اعمال محدودیت تردد بر اساس میزان آلایندگی خودروها رای داد و مقرر شد از ابتدای آبان همان سال، طرح جدید اجرایی شود، در جلسه ۱۲۲ تحت تاثیر نظر مخالفان عضو این شورا، مصوبه قبلی را لغو کرد و مقرر شد طرح تردد نوبتی زوج یا فرد خودروها در محدوه‌های مرکزی پایتخت همچنان ادامه یابد.
این شورا در جلسه یکصدوبیست‌وهشتم خود در ۹ تیر ۹۵ مختصات جدیدی برای طرح کاهش تعریف کرد که بر اساس آن مقرر شد از ابتدای آبان همان سال تردد کلیه خودروهای فاقد معاینه فنی در کل سطح شهر ممنوع شود و از دی‌ماه نیز از سال ورود خودروهای کاربراتوری که عامل ۴۵ درصد از آلودگی هوای پایتخت هستند، به محدوده زوج و فرد به کلی جلوگیری شود. با این حال طرح کاهش با مختصات جدید نیز که بر پایه لزوم برخورداری از گواهی معاینه فنی شکل گرفته، پس از حدود یک سال از اجرا همچنان در گام اول درجا می‌زند و کماکان فقط با خودروهای فاقد معاینه فنی در محدوده زوج و فرد برخورد می‌شود.
همه چیز درباره معاینه فنی ویژه
سید‌نواب حسینی‌منش، مدیرعامل ستاد معاینه فنی شهر تهران ضمن بیان سابقه طرح موضوع معاینه فنی ویژه، توضیح داد: سطوح جدید «آلایندگی مجاز» خودروها در دی‌ماه سال ۹۳ تصویب و از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست ابلاغ شد. اما این مصوبه نواقصی داشت که قابل اجرا نبود. مهم‌ترین اشکال مصوبه اولیه این بود که در آن فقط به حد مجاز «مونوکسید کربن (CO)» و «تست چهار گاز آلاینده (HC)» اشاره شده بود و میزان پارامتر موسوم به «لامبدا» که حاصل نسبت سوخت به هوا (نسبت استوکیومتری) است، تعیین نشده بود. تا زمانی که حد مجاز این شاخص تعیین نشده بود، عملا با دو فاکتور دیگر امکان اجرای تست جدید معاینه فنی وجود نداشت.
وی ادامه داد: بر این اساس جلسات کارشناسی متعددی برای اصلاح استاندارد جدید برگزار شد که بیش از یک سال به طول انجامید. در نهایت دبیر کارگروه کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرها در دولت، تیرماه امسال ابلاغیه‌ای صادر کرد که به موجب آن مقرر شد وزارت کشور حدود جدید آلایندگی مجاز مصوب شورای عالی حفاظت محیط زیست را از ابتدای مرداد ۹۶ در کلیه مراکز معاینه فنی کشور اجرایی کند.
حسینی‌منش با بیان اینکه وزارت کشور نیز به این مصوبه پایبند بود و در یک دوره زمانی مشخص در مردادماه آن را اجرا کرد، افزود: نتیجه این بود که میزان مردودی خودروها به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرد. میزان مردودی خودروها فقط در تست آلایندگی با حدود مجاز آلایندگی که پیش از این تعریف شده بود و اکنون نیز تحت عنوان معاینه فنی معمولی در مراکز انجام می‌شود، به‌طور متوسط در کشور ۱۰ درصد و در تهران که شمار خودروها بیشتر است، ۱۶ درصد بوده است. این در حالی است که بر اساس حدود جدید آلایندگی مجاز، میزان مردودی‌های کشور به ۲۰ درصد و در تهران به نزدیک ۳۰ درصد افزایش یافت. به گفته وی، اگر قرار باشد اکنون تست دور موتور تند (برای سنجش میزان آلایندگی خودروها بر اثر افزایش سرعت حرکت) نیز برای این خودروها انجام شود، ۲۰ درصد دیگر از خودروها در تهران نیز از این آزمون مردود می‌شوند و در نتیجه مردودی ۵۰ درصد از خودروهای مراجعه‌کننده به مراکز معاینه فنی، یک چالش بزرگ برای خودروسواران ایجاد می‌کند. حسینی‌منش در عین حال تاکید کرد که خط‌کش قبولی و مردودی خودروها در دست دولت است و مراکز معاینه فنی تنها قانون را اجرا می‌کنند.
مدیرعامل ستاد معاینه فنی شهر تهران با اشاره به وجود ۱۳ میلیون خودرو در کشور که بیش از چهار سال از عمر تولیدشان گذشته و برابر قانون مشمول اخذ گواهی معاینه فنی به‌صورت سالانه هستند، یادآور شد: اگر بنا باشد با اعمال حدود جدید آلایندگی مجاز، ۵۰ درصد از این خودروها مردود شوند و به تعویض کاتالیست نیاز پیدا کنند، این میزان کاتالیست اصلا در کشور وجود ندارد!
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر کاتالیست یک خودروی ایرانی مانند پراید ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان قیمت دارد و قیمت کاتالیست خودروهای خارجی و وارداتی نیز از ۲ تا ۱۰ میلیون تومان است و این هزینه به دلیل کیفیت پایین کاتالیست نصب شده روی خودروها، مستقیما به شهروندان تحمیل خواهد شد.
حسینی‌منش در ادامه به تجربه جهانی درباره انجام تست معاینه فنی اشاره کرد و گفت: در بسیاری از کشورها معاینه فنی در دو سطح انجام می‌شود به نحوی که حدود مجاز آلایندگی در کلان‌شهرها بیش از سایر شهرها منظور می‌شود و خودروهایی که از دیگر شهرها قصد ورود به کلان‌شهرها را دارند، ناگزیر می‌شوند در تست سختگیرانه‌تری چک شوند. ما این پیشنهاد را در کارگروه کاهش آلودگی هوا و کمیسیون زیربنایی دولت مطرح کردیم، چراکه معتقدیم امکان اجرای تست دور موتور بالا در کل کشور وجود ندارد. بنابراین پیشنهاد دادیم تست دور موتور بالا برای خودروهایی که قصد اخذ مجوز طرح ترافیک ۹۷ را دارند، امسال در پایتخت اجرایی شود. به دنبال موافقت دولت با این پیشنهاد، در یکصد و چهلمین جلسه شورای عالی ترافیک مقرر شد شهرداری تهران ثبت‌نام در طرح ترافیک سال ۹۷ را منوط به ارائه گواهی معاینه فنی خودرو منطبق بر حدود جدید ابلاغی شورای عالی حفاظت محیط زیست کند؛ موضوعی که تحت عنوان «معاینه فنی ویژه» امسال در مراکز معاینه فنی تهران اجرا می‌شود.
مدیرعامل ستاد معاینه فنی شهر تهران از پیشنهاد شهرداری برای گسترش تدریجی اجرای معاینه فنی ویژه خبر داد و گفت: پیشنهاد این است که در فاز اول معاینه فنی ویژه صرفا برای خودروهای ورودی به طرح ترافیک الزامی باشد و در فاز بعدی این موضوع به محدوده طرح زوج و فرد تسری یابد؛ به این معنا که فاز اول طرح کاهش (LEZ) که اکنون با معاینه فنی معمولی اجرا می‌شود و صرفا خودروهای دارای گواهی معاینه فنی حق تردد در محدوده اجرای این طرح یعنی محدوده زوج و فرد را دارند، ارتقا پیدا کند و معاینه فنی ویژه برای تردد در این محدوده جایگزین معاینه فنی معمولی شود.
مشکل استعلامی دربرابر اجرای فاز دوم «LEZ»
وی درباره علت بر زمین ماندن اجرای فازهای بعدی طرح «LEZ» و عدم تسری الزام خودروها به داشتن معاینه فنی به کل سطح شهر گفت: یک مشکل بزرگ بر سر راه اجرای فاز دوم این طرح وجود دارد که به شهرداری هم ارتباطی ندارد. مساله این است که میزان استعلام خودرویی مجاز از سوی وزارت کشور از سامانه فاوای ناجا محدود است و تا زمانی که این محدودیت وجود دارد، امکان تسری طرح کاهش به کل سطح شهر وجود ندارد. در واقع مشکل ارتباط استعلامی میان وزارت کشور و ناجا است، به این معنا که اکنون رهگیری خودروهای فاقد معاینه فنی به لحاظ تعداد محدودیت دارد. حسینی‌منش با بیان اینکه توافقاتی برای حل مشکل و برداشتن سقف کنونی در حال انجام است، گفت: زمان‌بندی اجرای فاز دوم این طرح دقیقا مشخص نیست و بستگی به حل مشکل استعلام‌ها دارد.
وی تاکید کرد: شهرداری تهران از همین امروز آمادگی اجرای فاز دوم طرح را دارد و زیرساخت‌های لازم در این بخش از جمله ۱۰۰۰ دوربین ترافیکی در سطح شهر وجود دارد، ضمن اینکه این دوربین‌ها در حال افزایش است، به‌طوری که قرار است مبادی ورودی شهر تهران نیز به دوربین مجهز شود تا گواهی معاینه فنی خودروهای ورودی از دیگر شهرها نیز چک شود.
مانع صنعتی معاینه فنی سختگیرانه
مدیرعامل ستاد معاینه فنی شهر تهران معتقد است گام کلیدی پیش از سختگیرانه کردن تست معاینه فنی برای عموم خودروها، باید در بخش صنعت برداشته شود و خودروسازان را به تولید باکیفیت ملزم کرد. وی در این رابطه توضیح داد: کاتالیست خودروی پراید که یکی از پرتیراژترین و پرمصرف‌ترین خودروها در کشور محسوب می‌شود، در صورتی که از نوع درجه یک باشد و از سوخت استاندارد استفاده شود و در عین حال سرویس خودرو به‌موقع صورت گیرد، بین ۸۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر پیمایش نیاز به تعویض دارد. این در حالی است که خودروسازان با علم به اینکه خودروهای صفر تا چهار سال از معاینه فنی معاف هستند و چک نمی‌شوند، از کاتالیست بی‌کیفیت چینی استفاده می‌کنند که کارآیی آن خیلی زودتر از زمان مورد انتظار تنزل پیدا می‌کند.
حسینی‌منش ادامه داد: اخیرا در مراسم افتتاح یکی از مراکز معاینه فنی تهران، یک خودرو تولید داخل در تراز بالاتر از پراید با شش‌ماه کارکرد را که میزان پیمایش آن ۱۹ هزار کیلومتر بود، به‌عنوان نمونه تست کردیم که در هر دو آزمون دور موتور پایین و بالا رد شد! از سوی دیگر ستاد معاینه فنی تهران ۵۰۰ خودرو را به‌صورت رندوم در تهران با حدود جدید آلایندگی مجاز مورد آزمون قرار داد که ۵۵ درصد از آنها در تست آلایندگی و ۲۰ درصد نیز به دلایل دیگر نظیر مشکل ایمنی و نقص فنی رد شدند. این آزمون‌ها نشان می‌دهد به مشکل آلودگی هوا باید در منشا رسیدگی شود و صنعت را ملزم به رعایت استانداردها کنیم. چرا مردم چوب بی‌کفایتی برخی خودروسازان را بخورند و مجبور به هزینه برای تعویض کاتالیست زودتر از موعد مورد انتظار شوند؟
وی ضمن ابراز تاسف از اینکه برخی از سیاست‌ها به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که همواره مردم را متهم می‌کنند، گفت: در جریان تنظیم حدود جدید آلایندگی نیز به جای اینکه اجباری برای خودروسازانی که خودروی بی‌کیفیت تولید می‌کنند، منظور شود، هزینه مستقیما به شهروندان تحمیل می‌شود چراکه خودروی آنها در تست معاینه فنی رد می‌شود و ناگزیر هستند زودتر از موعدی که باید، نسبت به تعویض کاتالیست اقدام و شخصا بابت قطعه بی‌کیفیت نصب شده روی خودرو هزینه کنند.
این مقام مسوول در شهرداری تهران در عین حال تاکید کرد که موارد ذکر شده به معنای ناتوانی خودروسازان از ارائه محصول باکیفیت نیست. وی افزود: به‌عنوان مثال خودرو تندر ۹۰ بیشترین آمار قبولی در معاینه فنی کشور را دارد و توسط همان خودروسازی که پراید را تولید می‌کند، تولید و عرضه می‌شود. به نظر می‌رسد ضعف صنعت در اصرار به ارزان‌فروشی فاقد کیفیت است. برخی از خودروسازان به بهانه ارزان‌فروشی از کیفیت محصولات خود می‌کاهند و این اقدام به بهای سلامتی و جان شهروندان تمام می‌شود.
پیشنهاد طلایی درباره معاینه فنی
وی با اشاره به اجرایی شدن قانون الزام به ارائه گواهی معاینه فنی در زمان نقل‌وانتقال خودرو که مصوبه مجلس در قالب قانون هوای پاک است گفت: در حال حاضر تمامی مراکز تعویض پلاک موظف هستند این مقررات را اجرا کنند. با این وجود لازم است همچون اغلب کشورهای پیشرفته، انجام تست معاینه فنی مانند بیمه شخص ثالث برای تمام خودروها اجباری شود.
پیشنهاد حسینی‌منش این است که تجربه موفق کشورهای اروپایی در ایران نیز اجرا شود. او در این رابطه توضیح داد: در بسیاری از کشورهای شمال اروپا از جمله سوئد، نداشتن گواهی معاینه فنی توسط دوربین چک نمی‌شود. آنها با وضع یک قانون ساده بدون صرف هزینه‌های سنگین اجرای طرح‌های ترافیکی به منظور چک کردن معاینه فنی خودروها، شهروندان را به اخذ این گواهی پایبند کرده‌اند؛ به این ترتیب که اگر خودرویی فاقد معاینه فنی باشد، بیمه به آن تعلق نمی‌گیرد. طبیعی است با این قانون به راحتی بدون اینکه سختگیری خاصی صورت گیرد، همه شهروندان خود را ملزم به معاینه فنی به موقع می‌دانند و حتی چند روز پیش از انقضای تاریخ معاینه فنی قبلی، به مراکز مراجعه می‌کنند، چون می‌دانند در صورتی که تصادف کنند حتی اگر بیمه داشته باشند، اگر خودرو فاقد معاینه فنی باشد، خسارتی به آنها تعلق نمی‌گیرد.
