فارغ از اهمیت مبحث بهره‌وری مسکن و ساختمان در کشور، هدررفت سالانه 4هزار میلیارد تومان سرمایه‌های ملی کشور به علت عمر پایین ساختمان‌ها نگران‌کننده است، موضوعی که عضو هیات‌مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان تهران به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: سالانه ۱۲۰ هزار میلیارد تومان صرف ساختوساز می‌شود و اگر عمر مفید ساختمان‌ها که به‌طور میانگین ۳۰ سال است را بر این عدد تقسیم کنیم سالانه ۴هزار میلیارد تومان از سرمایه کشور هدر می‌رود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، بیژن خطیبی ادامه می‌دهد: در این شرایط اگر به‌ازای هر سال فقط یک سال به عمر ساختمان‌ها افزوده شود، سالانه 4 هزار میلیارد تومان به بودجه و سرمایه ملی کشور کمک کرده‌ایم. حال حساب کنید اگر 10 سال به عمر مفید ساختمان‌ها افزوده شود از هدررفت چه هزینه‌یی جلوگیری می‌شود.
وی درباره پایین بودن عمر مفید ساختمان‌ها در کشور می‌افزاید: معضل عمر پایین ساختمان در ایران به‌دلیل افت کیفیت ساخت و کیفیت پایین مصالح و عدم حضور مجریان و سازندگان ذی‌صلاح در پروژه‌های ساختمانی است.
خطیبی ادامه می‌دهد: این تصور غلطی است که کیفیت ساختمان را می‌توان بدون هزینه افزایش داد، چراکه کالای باکیفیت گران‌تر از کالای بی‌کیفیت است، اما این هزینه بالاتر در طول زمان برگشت دارد و به‌واقع یک سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.
به گفته خطیبی، اگرچه همیشه نگرانی‌هایی درباره بهره‌گیری از مصالح غیراستاندارد مطرح می‌شود اما هیچ مرجعی به این موضوع رسیدگی نمی‌کند و یکی از علل استفاده از مصالح غیراستاندارد هم همین عدم حضور سازندگان ذی‌صلاح است.
خطیبی درباره لزوم حضور مجریان ذی‌صلاح در عرصه ساختوساز اظهار می‌کند: قانون مجریان ذی‌صلاح باید فرهنگ‌سازی شود و همزمان باید پشتوانه‌یی قوی برای اجرای آن وجود داشته باشد، از همین رو به تازگی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران ابلاغیه‌یی را صادر و به همه ناظران تاکید کرده که ساختمان‌های فاقد مجری ذی‌صلاح اجازه فعالیت ندارند و اگر فعالیت کنند مهندس ناظر متخلف است.
سهم مسکن از کل انرژی مصرفی
علاوه بر هدررفت سرمایه عظیم ملی که به‌دلیل کیفیت پایین مصالح رخ می‌دهد، مصرف بالای انرژی در بخش مسکن و ساختمان و طول دوره ساخت نسبتا طولانی در ایران عواملی هستند که بهره‌وری پایین در بخش مسکن را به همراه دارند.
در این میان، نگاه به نتایج پژوهشی که از سوی معاونت مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی انجام شده و به مبحث بهره‌وری ساختمان پرداخته است، بخش مسکن سهم بالایی در اقتصاد کشور و خانوار دارد و به همین دلیل بهره‌وری در این بخش می‌تواند بر رشد و توسعه کشور و توانمند شدن خانوار تاثیر بسزایی داشته باشد.
براساس آمار و شواهد، در حال‌حاضر، بهره‌وری عوامل و نهادهای تولید ازجمله زمین، منابع مالی و انرژی در بخش مسکن، پایین‌تر از میانگین جهانی است و اتلاف منابع بسیار زیادی در بخش مسکن و ساختمان به دلیل پایین بودن بهره‌وری رخ می‌دهد.
براساس آمارها، سالانه حدود ۴۰ درصد از کل انرژی مصرفی کشور در بخش مسکن و ساختمان (رقمی معادل ۴۳۰ میلیون بشکه نفت) مصرف می‌شود که این میزان مصرف انرژی با لحاظ سرانه زیربنای ساختمان‌ها، حدود سه برابر استانداردهای جهانی است. هرچند بخشی از این مصرف بالای انرژی به عواملی همچون به‌کارگیری تجهیزات و لوازم اداری با راندمان پایین و همچنین فرهنگ ناصحیح مصرف انرژی بستگی دارد اما بخشی هم به کیفیت نامطلوب ساختمان‌ها و وجود تعداد قابل‌توجهی از واحدهای‌مسکونی فرسوده در کشور وابسته است.
در هر صورت با کاهش مصرف انرژی در بخش ساختمان در حد استانداردهای جهانی، شاهد صرفه‌جویی ۱۰۰ روز از صادرات فعلی نفت کشور (با صادرات روزانه 2.5 میلیون بشکه) در مصرف انرژی خواهیم بود.
استهلاک ساختمان 3 برابر میانگین جهانی
یکی دیگر از شاخص‌های بهره‌وری پایین در بخش مسکن به طول عمر پایین ساختمان‌ها اشاره دارد. براساس پژوهش‌هایی که در معاونت مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی انجام شده، طول عمر ساختمان‌ها در ایران حدود یک‌سوم میانگین جهانی است. به عبارت دیگر، استهلاک ساختمان‌ها در ایران سه برابر میانگین جهانی است که این مساله با توجه به سهم حدود ۴۰ درصدی بخش ساختمان و مستغلات از کل سرمایه موجود در کشور، موجب هدررفت بخش قابل‌توجهی از منابع کشور جهت ساخت واحدهای جایگزین می‌شود.
یکی از دلایل پایین بودن عمر ساختمان‌ها در ایران، کیفیت پایین ساختوساز است و دلیل دیگر هم به تخریب اقتصادی ناشی از عدم اجرای صحیح طرح‌های توسعه شهری مربوط می‌شود به‌گونه‌یی که بسیاری از واحدهای مسکونی موجود به‌خصوص در مناطق شمالی شهرها با وجود عدم فرسودگی، توسط مالکان آنها جهت دریافت تراکم بیشتر و کسب بازده اقتصادی، تخریب می‌شوند.
عامل دیگر از جهت بعد فنی است، درواقع ساخته شدن یک ساختمان با کیفیت، نیاز به طراحی خوب دارد ضمن اینکه باید مصالح استاندارد در آن به کار رفته باشد و درنهایت پروسه اجرا به خوبی انجام شده باشد و اگر در هر کدام از این مراحل مشکلی ایجاد شده باشد عمر مفید ساختمان کاهش می‌یابد و راهکار حل این مشکلات، تدوین آیین‌نامه‌ها و مقررات است.
با افزایش زمان اجرای پروژه، بهره‌وری عوامل، منابع مالی و غیرمالی در اجرای آن کاهش می‌یابد، طول دوره ساخت در ایران حدود ۲ تا ۳ سال است که در مقایسه با برخی کشورها نسبتا طولانی است.
پایین بودن بهره‌وری در بخش مسکن به دو دسته عوامل درون‌بخشی و برون‌بخشی تقسیم می‌شوند؛ عوامل درون‌بخشی شامل پایین بودن سطح تکنولوژی ساخت و عدم توسعه صنعت ساختمان، عدم توسعه مدیریت ساختوساز، مقیاس کوچک پروژه‌های ساختمانی، عدم استفاده از برچسب انرژی و رده‌بندی ساختمان‌ها به لحاظ میزان مصرف انرژی است و عوامل برون‌بخشی پایین‌بودن بهره‌وری ساختمان هم عمدتا شامل عدم اجرای صحیح طرح‌های توسعه شهری و پایین بودن قیمت انرژی مصرفی در کشور و به تبع آن عدم وجود انگیزه جهت ساخت و خرید واحدهای مسکونی با کیفیت بالا و مصرف انرژی کم است.
