به واسطه در اختیار داشتن فضای آنلاین و غیر محدود حالا دیگر یادگیری و آموزش و همچنین تدریس و آموختن، محدود به مکان و زمان مشخص نیست؛ چراکه اینک با در اختیار داشتن ابزارهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری روز می‌توان تمهیداتی ایجاد کرد که آموزش بر بستر مدیا با کیفیتی برابر و حتی موفق‌تر از یک کلاس آموزشی کلاسیک انجام شود. اما برای کشورهایی که زیرساخت‌های ارتباطی و ابزارهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری‌شان به تدریج در حال توسعه است این سیستم متفاوت آموزشی با چه کیفیتی ارائه می‌شود؟ به گزارش دنیای اقتصاد، کارشناسان معتقدند که این نگرانی از رعایت پیاده‌سازی اصول استاندارد آموزش‌های مجازی برای ایران نیز مطرح است؛ چراکه زیرساخت‌های آموزش الکترونیک از جمله کیفیت اتصال به شبکه‌های اطلاعاتی، ارتباط با دنیای وب و پیاده‌سازی الگوهای پیشرفته آموزش آنلاین همچنان یک دغدغه همیشگی است. درحالی که بسیاری از نهادها و سازمان‌های سیاسی و اجتماعی در کشور که همچنان با ابزارهای دستی و سنتی پیش می‌روند، اجرای سیاست آموزش آنلاین به کارمندان دولتی می‌تواند توانمندی آنها را برای ارائه بهتر خدمات بیشتر کند. اما چرا آموزش‌ها و به‌روزرسانی مهارت‌های آنلاین در ایران همچنان به کندی پیش می‌رود؟ مازیار گنجه‌ای، یک کارشناس در حوزه آموزش آنلاین معتقد است اولین دغدغه سازمان‌ها و شرکت‌های برگزار‌کننده آموزش آنلاین رعایت نکردن قوانین کپی رایت در کشور است.
او در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «نهادهای آموزشی در ایران از این موضوع می‌ترسند که کرسی‌های تخصصی که به سختی برای آنها تولید محتوا صورت می‌گیرد و برنامه‌هایی که همگام با نیازها به‌روزرسانی می‌شوند، وقتی در بستر اینترنت قرار می‌گیرد بدون رعایت حق کپی رایت به سرعت تکثیر شوند. درحال حاضر تقاضای زیادی برای برگزاری کلاس‌های آنلاین از نقاط مختلف کشور دریافت می‌کنیم؛ اما تنها به‌دلیل نبود قانون کپی رایت در کشور نمی‌توانیم این دسته از خدمات را به کل ایران با درصد بالایی پوشش بدهیم.» دغدغه دیگر به گفته او کیفیت و کیمیت دسترسی به اینترنت برای اتصال به شبکه‌های اطلاعاتی است. او ادامه می‌دهد: «مساله مهم‌تر موضوع توسعه پهنای باند در کشور است این مساله یکی از المان‌های مهمی است که باید با فراهم‌آوری و بهینه‌سازی بسترهای سخت‌افزاری به افزایش سرعت اینترنت بینجامد. به نظر می‌رسد این دو عامل باعث می‌شود روند توسعه به سمت آموزش آنلاین با کندی پیش رود و این مسائل در درس‌های تخصصی بیشتر هم دیده می‌شود.»
به گفته گنجه‌ای اگرچه دروس پایه عموما در بستر اینترنت هست؛ اما به همان اندازه که درس تخصصی‌تر می‌شود تولید محتوا و نوشتن برنامه نرم‌افزاری برای ارائه آنلاین آن نیز سخت‌تر و کمیاب‌تر می‌شود و دسترسی به آن سخت‌تر صورت می‌گیرد. او همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که این نوع آموزش آنلاین به مثابه آموزش حضوری درکلاس نیست. همان‌طور که یک استاد در کلاس درس فیزیکی روش تدریس ویژه خود را دارد در آموزش آنلاین نیز مباحث به شیوه خاص محیط آنلاین آموزش داده می‌شود. «هنوز برای بسیاری از کاربران این تلقی وجود دارد که در آموزش آنلاین می‌توانند همان مطالبی را که در کلاس حضوری داده می‌شود به‌صورت فیلم دریافت کنند. این درحالی است که در آموزش آنلاین روش‌های مختلفی برای تدریس وجود دارد و به‌طور مثال در هر 10 دقیقه تدریس آنلاین ذهن افراد خسته می‌شود و زمان استراحت در نظر گرفته می‌شود و همچنین تست‌های متنوع در آخر هر بخش ارائه می‌شود. بنابراین بدون داشتن این المان‌ها است که هنوز به آن بلوغ نرسیده‌ایم که بتوانیم دروس تخصصی را در این بستر ارائه کنیم.»
تقاضای روز افزون آموزش آنلاین
سال گذشته در جریان برگزاری نمایشگاه ایران‌تلکام نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات، به گسترش خدمات شبکه علمی مبتنی بر بستر شبکه ملی اطلاعات تاکید کرد و به بستن قراردادی ازسوی وزارت علوم با شرکت مخابرات استان تهران اشاره کرد که بر اساس آن شبکه علمی، کتابخانه‌های دیجیتالی، مراکز داده و اشتراک منابع دانشگاهی در مسائل پردازش موازی شکل می‌گیرد. به گفته معاون زیر قرار بود روی این بستر حداقل یک گیگابیت بر ثانیه سرعت دسترسی به دانشگاه‌ها اختصاص یابد که این دسترسی به شبکه در قالب ابری خواهد بود تا پس از آن نرخ خدمات شبکه‌ای برای دانشگاه‌ها تا حداقل 50درصد کاهش یابد. آمارها می‌گوید که دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و مراکز علمی و پژوهشی دولتی و غیردولتی مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، از جمله مشترکان این شبکه هستند. براساس آمار سال گذشته بیش از 20 مرکز آموزش الکترونیکی مجازی رسمی مربوط به موسسات و مراکز آموزش عالی کشور، ثبت و راه‌اندازی شده است. با این حال بیش از 50مرکز آموزش آنلاین به طور غیررسمی مشغول به کارند.
محمد رشیدی، مدیر یک مجموعه آموزش آنلاین معتقد است که اگرچه نیاز سنجی برای ارائه سرویس آنلاین آموزشی در کشور به خوبی ایجاد شده، اما ذهنیت واقعی از این آموزش هنوز به درستی وجود ندارد و برداشت انحرافی به غلط رایج شده است. او به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «آموزش آنلاین درواقع نوع دیگری از خدمات الکترونیک است که امروزه می‌شناسیم. قبل از تولیدات دیجیتالی عموما این آموزش‌ها توسط سی دی و دی وی دی انجام می‌شد اما از سال‌های 85 و 86 بود که این خدمات تولید و عرضه شدند و بستر اولیه آموزش آنلاین شکل گرفت اما به نظر می‌رسد چیزی که تاکنون در کشورما شکل نگرفته فهم جنس این دست از خدمات آنلاین است که با انواع دیگر آموزش و تولیدات متفاوت است. به‌طور مثال مدرسان و معلم‌های آموزشی در کلاس درس آموزش‌های خاص خود را دارند اما اگر بخواهند همان آموزش را به‌صورت خط به خط وارد یک کتاب مجزا کنند با آنچه که در جزوه‌های آموزشی آنها می‌بینیم متفاوت است.
درآموزش آنلاین هم به همین شکل است و باید بدانیم که دروس آنلاین به هیچ وجه مثلا پی دی اف برنامه‌های ضبط شده یک کلاس درس فیزیکی نیست، بلکه یک بستر جدید است که معلم با روش تدریس خاص خود با توجه به شرایط افراد آن را ارائه می‌دهد.» او ادامه می‌دهد: «در این آموزش مدرسان، افراد و مدل آموزش‌هایشان متفاوت است. برخی فکر می‌کنند می‌توان با فیلم و ویدئو ضبط شده در هر زمان و مکان به کلاس‌های آنلاین دسترسی پیدا کرد و از این طریق می‌توان به استادان شناخته شده و موضوعاتی که منابع کم آموزشی درباره آنها وجود دارد، دسترسی پیدا کنند درحالی که در آموزش آنلاین بحث کیفیت و کیمیت مطرح نیست.» رشیدی درباره بیشترین گستره تقاضا درآموزش آنلاین می‌گوید: «اگر بخواهیم با محوریت تکنولوژی نسبت به موضوعات مورد درخواست مخاطبان اشاره کنیم، دو جنس از مخاطبان بسیار زیاد هستند؛ دسته‌ای که علاقه‌مند به دریافت آموزش مهارت‌های کامپیوتری، نرم‌افزاری و آموزش زبان هستند و دسته‌ای که به آموزش مهارت‌های سبک زندگی علاقه دارند.»
به اعتقاد این کارشناس آموزش آنلاین تفاوت‌های ایجاد شده در بسترهای ارائه خدمات چشمگیر است، اما از نظر ایجاد شبکه‌های اینترانت و میزان دسترسی به اینترنت پر سرعت و با کیفیت هنوز هم باید تلاش‌های زیادی صورت بگیرد:« در حال حاضر بیشتر محدودیت در زمینه پروتکل‌های ارتباطی سرویس‌دهنده‌ها وجود دارد. با این حال باید اذعان کرد از نظر رشد کمی نسبت به 5 سال اخیر که شرایط سختی وجود داشت، وضعیت بهتری را شاهد هستیم.» او به سطح ارائه خدمات استاندارد آموزش آنلاین که در حال حاضر در کلاس‌های مجازی ارائه می‌شود اشاره می‌کند: «از نظر رعایت استانداردهای آموزشی یکسری از الگوهای مشابه خارجی پیاده‌سازی شده است که عموما به این سمت حرکت شده که بخشی از نیاز چرخه یادگیری و عرضه مرتفع شود، اما اگر این بخش از تولیدات محدود به عرضه شدن باقی بمانند، فرآیند یادگیری و کیفیت خروجی به دست آمده ناقص می‌ماند.
هرچند که در مجموع مبحث آموزش آنلاین در دنیا بحث تازه‌ای است و وب سایت‌های آموزش آنلاین از سال 2012 به این سو فعال شده‌اند و درواقع پروسه آموزش آنلاین در دنیا نیز در حال طی کردن مرحله آزمون و خطاست.» به گفته او اما با همه اشکالات موجود در ایران میزان تقاضای آموزش آنلاین به شدت افزایش یافته است و از سوی دیگر جنس ارائه خدمات نیز در حال توسعه است و حضور دانشگاه‌ها در این عرصه باعث به وجود آمدن خدمات متنوع و کاملی شده است. دور از ذهن نیست آینده‌ای را متصور باشیم که در آن بخش گسترده‌ای از مدارس و نظام آموزش عالی بر پایه آموزش‌های آنلاین شکل گرفته‌اند. سرعت انتقال تکنولوژی به بدنه جامعه هر روز بیشتر می‌شود و به‌طور ناخواسته این فرآیند برای دولت‌ها نیز ایجاد می‌شود که ظرفیت‌های زیرساختی متناسب را در مواجه با متقاضیان آموزش آنلاین ایجاد کنند.
