همواره عرضه کم، دلالی و مسائل فصلی مانند گرما و سرما را دلایل گرانی‌ها عنوان می‌کنند، اما این پرسش مهم مطرح است که آیا نمی‌شود برنامه‌ریزی‌ای در سطح کلان داشت تا توزیع مناسب در همه فصول اتفاق بیفتد و شاهد نوسانات در قیمت‌ها نباشیم؟ چند وقتی است که قیمت پیاز رو به گرانی گذاشته و این محصول حتی از موز که میوه‌ای گران به حساب می‌آید، گران‌تر شده است. دلیل این گرانی «شرایط خاص اقلیمی، کاهش تولید ناشی از وضعیت آب‌وهوایی و بازار نامناسب پیاز در سال گذشته» عنوان شده است؛ دلایلی تکراری که لزوم پاسخ دادن به پرسش بالا را ضروری می‌کند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، مردم ما طی دهه‌های گذشته با تورم به‌معنای دقیق و علمی آن که همان افزایش مستمر و تدریجی قیمت‌هاست آشنا شده‌اند و مسئولان نیز به‌دفعات ریشه‌ها و خاستگاه‌های این بیماری مزمن را تشریح کرده و علاوه بر این روشنگری، تلاش‌های فراوان و در خور تحسینی برای از بین بردن این عوامل صورت داده‌اند که بررسی آمارهای رسمی موجود گواه میزان موفقیت یا ناکامی این تلاش‌هاست، اما آنچه پرسش این نوشتار است، سوال از چرایی گرانی‌های مقطعی در برخی روزها و ایام خاص است. اقتصاددانان برای تورم علل و ریشه‌های مختلف و متعددی ذکر می‌کنند، از جمله پیشی گرفتن تقاضا از عرضه که به تورم ناشی از کمبود عرضه منجر می‌شود و یا افزایش شدید و غیرمتناسب نقدینگی در جامعه که به رشد حباب‌گونه تقاضاهای اجابت‌نشده از سوی عرضه می‌انجامد، ولی با تامل بیشتر در این دو نوع تورم که شایع‌ترین و در عین حال تاثیرگذارترین انواع تورم هستند، مشخص می‌شود که پیدایش آنها نیازمند طی شدن یک دوره زمانی نسبتا طولانی است و این عوامل نمی‌توانند به جهش‌های قیمتی و یا همان گرانی‌های مقطعی منجر شوند، از این رو باید برای افزایش دفعی و ناگهانی قیمت‌ها در مقاطع خاص زمانی کوتاه به دنبال علل دیگری بود. نگاه موردی به این گرانی‌ها به‌ویژه در کالاهایی خاص مانند مرغ، گوشت و تخم مرغ نشان می‌دهد که بهای خرده‌فروشی این کالاها با نزدیک شدن به مقاطع زمانی خاص به ناگاه و به‌صورت روزانه افزایش می‌یابد، در حالی که با اطمینان می‌توان گفت میزان تقاضا برای آنها با این افزایش شدید تناسبی ندارد که بتوان این جهش قیمتی را ناشی از رشد دفعی تقاضا قلمداد کرد. با در نظر گرفتن این مسائل است که به نظر می‌رسد ریشه این جهش‌های قیمتی را باید در عواملی غیر از عوامل ساختاری مذکور جست‌و‌جو کرد، عواملی مانند اختلال در شبکه توزیع ناسالم، نبودن فرایند قیمت‌گذاری، ضعف در نظام نظارت بر بازار و مستعد بودن عوامل روانی در افزایش قیمت‌ها.
کاهش تولید، عامل گرانی پیاز
مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که شرایط خاص اقلیمی، کاهش تولید ناشی از وضعیت آب‌وهوایی و بازار نامناسب پیاز در سال گذشته باعث گرانی مقطعی این محصول شده است، اما تا ۲۰ روز آینده و به بازار رسیدن تولیدات جدید، شاهد کاهش قیمت پیاز خواهیم بود. حسین اصغری اظهار کرد: در حال حاضر قیمت پیاز در میدان میوه و تره‌بار کیلویی دو‌هزار و 500 تا دو‌هزار و ۸۰۰ تومان است که عامل این گرانی، به‌وجودآمدن برخی شرایط خاص اقلیمی و نبود بازار مناسب برای این محصول در سال‌های گذشته بوده که سبب کاهش سطح زیر کشت و تولید پیاز شده است. البته پیاز مانند دیگر محصولات کشاورزی در بازه‌های زمانی خاصی به‌دلیل شرایط اقلیمی خاص در نقاط مشخصی امکان تولید دارد. او افزود: برای مثال جیرفت یکی از تامین‌کنندگان پیاز به شمار می‌رود و معمولا با توجه به حجم بالای تولید، بخشی از آن برای سایر مناطق و دیگر بازه‌های زمانی ذخیره‌سازی می‌شود، اما در اسفند سال گذشته بارندگی بی‌سابقه‌ای در جیرفت اتفاق افتاد و پس از آن گرمای شدیدی داشتیم که سبب شد بخش زیادی از این محصول از بین برود و امکان ذخیره‌سازی عملا وجود نداشته باشد. مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: روند تولید پیاز معمولا از جیرفت در اواخر زمستان آغاز می‌شود و به استان‌هایی مانند خوزستان، آذربایجان، اصفهان و پس از آن فارس و دیگر مناطق می‌رسد که البته در این میان استان فارس بیشترین تولید پیاز در کشور را دارد و تامین‌کننده اصلی این محصول به شمار می‌رود. اصغری گفت: با توجه به این وضعیت تا ۲۰ روز آینده پیاز تولیدشده در مناطق مختلف استان فارس به بازار وارد می‌شود و قیمت این محصول متعادل خواهد شد، اما در همین استان به‌دلیل محدودیت منابع آبی و شور شدن آب، سطح زیر کشت پیاز کاهش پیدا کرده که برای مثال می‌توان به کاهش حدود ۵۰۰هکتاری کشت پیاز در شهرستان کازرون اشاره کرد. او اضافه کرد: محصولات صیفی مانند پیاز امکان واردات ندارند، چراکه از نظر آفات نباتی ریسک بالایی دارد و واردات آن می‌تواند با مخاطرات بسیاری همراه شود و از سوی دیگر نیز وزارت نیرو به‌عنوان متولی تامین و مدیریت منابع آبی، سهم بخش کشاورزی را از این نظر کاهش داده و محدودیت آب نیز یکی از عوامل کاهش تولید پیاز به شمار می‌رود. مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهاد کشاورزی تصریح کرد: با وجود محدودیت منابع آبی و شرایط اقلیمی خاص وزارت جهاد کشاورزی به‌دنبال افزایش عملکرد تولید پیاز در واحد سطح است تا بتوانند از این طریق نوسانات قیمتی پیاز در بازه‌های زمانی خاص را که ناشی از کمبود مقطعی تولید است جبران کنند.
دولت نظارت قوی داشته باشد
واقعیتی که بارها از سوی مسئولان وزارت بازرگانی نیز بر آن تاکید شده، این است که تعدد و تکثر واحدهای صنفی عرضه محصولات مختلف خصوصا نیازهای اولیه و عمومی مردم امکان اعمال مدیریت هماهنگ در تنظیم بازار و نظارت بر نحوه فروش کالاهای مختلف را از نهادهای مسئول سلب کرده است. بنابر آمارهای تقریبی موجود سرانه هر واحد صنفی به‌طور معمول در جهان 30 به یک است، در حالی که این آمار در کشور ما 5 به یک است. به‌عبارت دیگر در ایران به‌ازای هر پنج‌نفر یک واحد صنفی خرده‌فروشی و خدماتی وجود دارد. واقعیت انکارناپذیر دیگر وجود دلالان و واسطه‌های زائد و بی‌شماری است که با قرارگرفتن در مسیر تولید تا خرده‌فروشی باعث افزایش بی‌دلیل و غیرلازم قیمت‌ها می‌شوند و به این ترتیب، هم تولیدکنندگان و هم مصرف‌کنندگان نهایی را با ضرر مواجه می‌کنند. ردپای این واسطه‌ها در بسیاری از گرانی‌های مقطعی به‌وضوح مشهود است و مسئولان و مدیران دولتی و بخش خصوصی نیز به‌دفعات به این مساله اشاره کرده‌اند که چرا با اینکه مسئولان سعی می‌کنند با برنامه‌ریزی و واردکردن محصولات موردنیاز جامعه در برهه‌های زمانی خاص افزایش فصلی تقاضا را پاسخ دهند، این دلالان و واسطه‌ها با ایجاد کمبود مصنوعی در بازار تدابیر دولت را کم‌اثر می‌کنند. یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس دلیل گرانی مقطعی برخی کالاهای ضروری را تاثیرگذاری عرضه و تقاضا در بازار می‌داند. نورمحمد تربتی‌نژاد تصریح کرد: درصورتی که عرضه کالایی کاهش پیدا کند و تقاضا افزایش داشته باشد شاهد گرانی مقطعی آن کالا خواهیم بود. او با اشاره به اینکه دلیل دیگر گرانی یک کالا، سیستم نظارتی دولت است گفت: اگر سیستم نظارتی دولت ضعیف باشد، ممکن است تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و فروشندگان از این خلأ نظارتی سوءاستفاده کنند و قیمت‌ها دستخوش تغییرات شود. این مقام مسئول در مورد راهکارهای دولت برای کنترل قیمت‌ها و جلوگیری از افزایش مقطعی آنها اظهار کرد: دولت باید بر سیستم‌های تامین‌کننده نیاز مردم کنترل دقیق‌تری داشته باشد. سیستم نظارت بر کنترل قیمت کالا باید با دقت بیشتری صورت بگیرد، چراکه این موضوع یکی از معضلات در افزایش قیمت‌هاست. همچنین برای نیازهای اساسی مردم باید برنامه‌ریزی بلندمدتی صورت بگیرد تا در یک مقطع زمانی خاص با کمبود کالا و افزایش قیمت‌ها مواجه نباشیم.
