حیوانات در ایران حال و روز خوبی ندارند؛ هم آن‌هایی که در باغ‌وحش‌ها نگهداری می‌شوند و هم حیوانات رهاشده در طبیعت و شهرهای کشور. هرچند که باید باغ‌وحش‌ها مکانی امن برای نگهداری حیوانات باشند-تا هم حیوانات در آن‌ها با آرامش زندگی کنند و هم بازدیدکنندگان بتوانند از مشاهده آن‌ها لذت ببرند- اما در حال حاضر در کشور ما این‌گونه نیست وشرایط نگهداری و زندگی حیوانات در مراکز نگهداری، خوب نبوده و حقوق آن‌ها رعایت نمی‌شود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، قفس‌های کوچک، غذاهای غیراستاندارد، شرایط بهداشتی بسیار نامناسب و... از جمله مشکلات مراکز نگهداری حیوانات در ایران هستند. به گفته بسیاری از کارشناسان حوزه محیط‌زیست، بیشتر مراکز نگهداری حیوانات در ایران با این مشکلات مواجه هستند.
هرچند که حیوانات رهاشده در طبیعت یا شهرهای کشور نیز شرایط بهتری ندارند زیرا برخی از افراد آزار و اذیت حیوانات را سرگرمی دانسته و از آن لذت می‌برند. از آزار سگ‌ها و کشتن آن‌ها تا کشتن خرس جلوی چشم توله‌هایش یا کشتن الاغ با پتک، از موارد حیوان‌آزاری در کشور است که با وجود تاکید دین مبین اسلام بر رعایت حقوق حیوانات، شاهد این رفتارهای ناپسند با حیوانات هستیم. البته باید گفت انتشار تصاویر و کلیپ شکنجه حیوانات در فضای مجازی، واکنش‌های گسترده‌ای به دنبال داشته و طیف وسیعی از مردم را به گروه حامیان محیط‌زیست و حیوانات پیوند داده است. حال این سوال مطرح است که آیا حیوان‌آزاری، جرم است؟ آیا نگهداری حیوانات در مراکزی که حقوق آن‌ها رعایت نمی‌شود نیز حیوان‌آزاری محسوب می‌شود؟ وضعیت قوانین در مورد حقوق حیوانات چگونه است؟
امیر سبزی، نماینده دیده‌‌بان حقوق حیوانات ایران در رابطه با اخذ مجوز برای ایجاد باغ‌وحش در ایران گفت: «نکته مهم این است که در حال حاضر به گفته مسئولان سازمان محیط زیست، اکثر باغ‌وحش‌های کشور مجوزهای رسمی را اخذ نکرده‌اند و البته این موضوع فقط مربوط به باغ‌وحش‌های خصوصی نبوده، بلکه باغ‌وحش‌های دولتی نیز که عموم مردم از آن‌ها بازدید می‌کنند، فاقد مجوزهای لازم هستند. به عبارت دیگر باید گفت فقط تعداد محدودی از باغ‌وحش‌های کشور دارای مجوز رسمی و تحت نظارت بهداشت، سازمان دامپزشکی و همچنین سازمان حفاظت از محیط زیست هستند. باقی مراکز نگهداری حیوانات به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند که متاسفانه تلاشی نیز برای پلمب کردن این مراکز وجود ندارد».
ضعف در کنترل مجوزها
این نماینده دیده‌‌بان حقوق حیوانات با اشاره به اینکه، در زمینه اعطای مجوز به مراکز نگهداری حیوانات به لحظ قانونی و حقوقی، ضعف و خلأ وجود ندارد ،خاطرنشان کرد: «قوانین در مورد کسب مجوز برای ایجاد باغ‌وحش کامل است و اصولا برای ایجاد باغ‌وحش باید از سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان دامپزشکی تاییدیه و مجوز اخذ شود. اما از لحاظ اجرایی برای کنترل مجوزها، ضعف شدیدی وجود دارد.
نکته بعد این است که به هیچ عنوان این مراکز، حق نگهداری حیوانات وحشی را ندارند و باید حتما مبدا گرفته شدن این حیوانات مشخص باشد و اگر این حیوانات از خارج وارد ایران شده‌اند، باید مجوزهای لازم برای ورود آن‌ها وجود داشته باشد. باید بررسی شود که آیا این حیوانات به صورت قانونی یا غیرقانونی و قاچاق وارد کشور شده‌اند. هرچند باید گفت در حال حاضر این مجوزها وجود ندارد. برای مثال سال گذشته موج خبری و مسائلی در مورد باغ پرندگان تهران (به عنوان مرکز رسمی و شناخته شده در کشور) مطرح شد که حکایت از این داشت که بسیاری از پرندگانی که در این مرکز نگهداری می‌شوند، مجوزهای اصلی را ندارند و در حال حاضر نیز سند یا مجوزی‌های لازم در مورد بسیاری از این پرندگان ارائه نشده است که نشان دهد این پرندگان از کجا گرفته شده‌اند».
سبزی در ادامه با بیان اینکه بسیاری از حیوانات در این مراکز در شرایط زجرآوری زندگی می‌کنند توضیح داد: «معمولا غالب مراکز نگهداری این حیوانات در ایران، غیراستاندارد هستند و به عبارت بهتر باید گفت مسائل بهداشتی در این باغ‌وحش‌ها معمولا رعایت نمی‌شود. این امر باعث بروز بسیاری از بیماری‌های جدی در حیوانات خواهد شد».
خریدوفروش توله برخی از حیوانات
وی با اشاره به اینکه برخی از باغ‌وحش‌ها به مراکز خرید و فروش حیوانات تبدیل شده‌اند و با وجود منع قانونی، در بسیاری از این مراکز توله برخی از حیوانات خریدو فروش می‌شوند، تصریح کرد: «چند سالی است که به‌واسطه برخی از اقدامات، واژه حقوق حیوانات وارد ادبیات ما شده‌است هرچند که در واقعیت و در اجرا، مشکلات زیادی وجود دارد زیرا به حقوق حیوانات، نه در قانون اساسی و نه در قوانین عادی اشاره نشده است. اصولا تخلف در مورد رفتار با حیوانات، جرم‌انگاری نشده است. این در حالی است که در بیشتر کشورها حقوق حیوانات رعایت شده و حیوانات جایگاه ویژه‌ای میان مردم دارند».
سبزی با اشاره به اینکه نگهداری حیوانات در باغ‌وحش‌ها در کشور به نوعی اسارت بوده که این اسارت، نقض صددرصدی حقوق حیوانات محسوب می‌شود، توضیح داد: «به صورت پیش فرض، حقوق حیوانات به این گونه است که حیوان می‌تواند آزادانه بدون درد و رنج و مرگ زودرس زندگی کند در صورتی که با اسارت، تمام این موارد نقض می‌شود، زیرا در این مراکز حیوانات زندگی غیرطبیعی دارند که موجب درد و رنج و مرگ زودرس خواهد شد. فقط زمانی که ضرورت داشته باشد می‌توان حیوان را در اسارت نگه داشت.
برای مثال در بحث امداد و نجات لازم است حیوانی را اسیر کنیم تا سلامتی را به وی بازگردانیم. این موارد، نقض حیوانات تلقی نمی‌شود اما مواردی مانند بهره‌کشی، سوءاستفاده و استفاده از حیوانات در سیرک‌ها، از مصادیق نقض حقوق حیوانات محسوب می‌شود».
ارسال حیوانات آزاردیده به زیستگاه‌های طبیعی
وی در مورد دلایل عدم پلمب باغ‌وحش‌ها و مراکزی که در آن‌ها حقوق حیوانات نقض می‌شود، توضیح داد: «در حال‌حاضر چالشی که سازمان محیط‌زیست با آن مواجه بوده و بارها نیز به آن اشاره کرده، این است که مثلا در باغ‌وحشی که 30 قلاده شیر در آن نگهداری می‌شود و این حیوانات شرایط خوبی ندارند، در صورت پلمب تکلیف این حیوانات چه خواهد شد؟ باید گفت سازمان محیط زیست ظرفیت نگهداری این حیوانات را ندارد. به همین دلیل در این سال‌ها شاهد برخورد جدی و سلبی با تخلفات در مورد حیوانات نبوده‌ایم. هرچند که ما سال‌های گذشته پیشنهاداتی در این زمینه ارائه کردیم که برای مثال در صورت پلمب باغ‌وحش، حیوانات را به خارج از کشور و به زیستگاهای طبیعی یا به باغ‌وحش‌های بزرگ بین‌المللی ارسال کنیم».
در این راستا باید گفت، در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا دارای قانون حمایت از حقوق حیوانات هستند.
در کشور ما با وجود تاکید دین مبین اسلام بررعایت حقوق حیوانات اما، قانونی اختصاصی برای حمایت از حیوانات تصویب نشده است. هرچند که مقررات پراکنده‌ای در قوانین مختلف وجود دارد که از آن جمله می‌توان به قانون شکار و صید مصوب 16 خرداد 1346، قانون مجازات اسلامی مصوب 7 آذر 1370 که در دو ماده 679 و 680 به موارد اتلاف و شکار حیوانات پرداخته، قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی مصوب 14 شهریور 1374 اشاره کرد. به نظر می‌رسد این قوانین کافی نبوده و نیاز است تا قوانین کامل‌تری در مورد حیوانات تصویب شود.
اکثر باغ وحش‌ها دولتی هستند
در ادامه علی وقف‌چی، سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در مورد اقدامات مجلس در زمینه مشکلات حیوانات در کشور گفت: «در حال حاضر اکثر باغ‌وحش‌ها در کشور دولتی بوده و با سیستم دولتی اداره می‌شوند که باید گفت به دلیل عدم تخصیص بودجه کافی، اداره این مجموعه‌ها واقعا مشکل است. مگر اینکه این امر به بخش خصوصی واگذار شود و دولت با نظارت خود بر این مجموعه‌ها بتواند در مقام دفاع از حیوانات قرار بگیرد».
این نماینده مجلس ادامه داد: «با روند موجود و اینکه اکثر باغ‌وحش‌ها دولتی هستند، این سوال مطرح می‌شود که در صورت تخلف باید از چه نهادی شکایت کرد، زیرا دولت خود متولی امر است و به دلیل عدم تخصیص بودجه کافی، نمی‌تواند در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهد».
رفع خلأهای قانونی
وقف‌چی خاطرنشان کرد: «باتوجه به مشکلات بسیار زیاد حیوانات چه در باغ‌وحش‌ها و چه حیوانات ولگرد، در صورتی که کارشناسان و مسئولان احساس می‌کنند در مورد حقوق حیوانات خلأ قانونی وجود دارد، کمیسیون کشاورزی مجلس آمادگی دارد تا به رفع خلأهای قانونی کمک کند و به تصویب قانون مرتبط همت گمارد. به خصوص اینکه دین ما نگاه ویژه‌ای به بحث حیوانات دارد. حدیثی در کتاب دامپزشکی و پزشکی ایران وجود دارد که می‌گوید آغل گوسفندان باید به گونه‌ای تمیز باشد که بتوان در آن نماز خواند. این حدیث نشانگر ارزش و امنیت بالایی است که شرع برای حیوانات قایل شده است».
حیوانات نیز حق زندگی دارند
در خاتمه باید گفت حق حیات و زندگی تنها مختص انسان‌ها نیست بلکه حیوانات نیز حق زندگی داشته و نباید این حق از آن‌ها سلب شود. هرچند که در مورد حمایت از حیوانات نیازمند تدوین و تصویب قوانینی کامل با ضمانت‌اجراهای لازم هستیم اما فرهنگ‌سازی در جامعه و آموزش نحوه رفتار با حیوانات از سنین کودکی می‌تواند در کاهش حیوان‌آزاری موثر باشد.
صداوسیما باید با تولید برنامه‌های آموزشی مناسب، این معضل را به تصویر بکشد تا حقوق حیوانات در جامعه به رسمیت شناخته شود. همچنین در نظر گرفتن مجازات‌های سنگین برای افرادی که مرتکب حیوان‌آزاری می‌شوند، می‌تواند در کاهش ارتکاب به این عمل موثر باشد.
