اگر آب مایه حیات در زندگی است با کمی انصاف باید بپذیریم دست کم در دو سال اول زندگی هر فرد و به ویژه در 6 ماه نخست، شیر مایه حیات انسان‌هاست. اگرچه هنوز به طور دقیق مکانیسم آن مشخص نیست اما گفته می‌شود کلسیم که نقش مهمی در استحکام و شکل‌گیری استخوان‌ها و سلامت دندان‌ها دارد و همچنین فسفر که فعال‌کننده آنزیم‌ها در بدن است با خوردن شیر به سادگی دریافت می‌شود. ماده عجیبی که در عین سادگی می‌تواند تمام آنچه را که یک انسان کامل به آن نیاز دارد، تامین کند.
سلطان نوشیدنی‌ها
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، شیر فارغ از اینکه کم‌چرب، پرچرب یا نیم‌چرب باشد، سلطان نوشیدنی‌هاست. اما این سلطان، چند صباحی است آن‌گونه که باید و شاید بر سفره‌های ما ایرانی‌ها سلطنت نمی‌کند. گواه آن نیز فاصله زیاد سرانه مصرف شیر در میان ایرانی‌ها در مقایسه با اروپایی‌هاست. این در حالی است که اروپایی‌ها سرانه مصرف 300 لیتر شیر را در سال در کارنامه خود دارند و ما ایرانی‌ها تنها کمی بیشتر از 60 لیتر در سال شیر می‌خوریم. «گران است، همه چیزش. از کره‌اش تا ماست و پنیر و کشک آن. تازه اگر محلی و درجه یکش را بخواهی که قیمتش سر به فلک می‌کشد». این را فرزاد، صاحب سوپرمارکت می‌گوید و با دست، یک قوطی فلزی را نشان می‌دهد و می‌گوید: همین 30هزار تومان قیمت دارد. پنیر اصل لیقوان است. صبحانه سه چهار روز یک خانواده دو نفره است. زنی که مشغول برداشتن چیپس و پفک از قفسه است، حرفش را قطع می‌کند و می‌گوید: حالا قیمتش هیچی، بچه مزه‌اش را نمی‌پسندد و خیلی هنر کند با التماس و خواهش و بعضی وقت‌ها تهدید یک لیوان شیرکاکائو بخورد. ماست و پنیر پیشکش. همان گونه که در خیابان پرسه می‌زنم، تابلوی یک ماست‌بندی توجهم را جلب می‌کند، اسمش را شنیده‌ام. معروف است و البته سرش شلوغ. می‌گوید ما محصولات گاو و گوسفندی را می‌خریم اما خودمان با شیر گاومیش، ماست و پنیر تولید می‌کنیم. از وضعیت بازار می‌پرسم می‌گوید تا همین چند وقت پیش این مغازه سه برابر الان مساحت داشت ولی دخل‌مان به خرج‌مان نمی‌خورد، مجبور شدیم تفکیک کنیم و بقیه را اجاره بدهیم. اکبر می‌گوید به خاطر اینکه اسم آبا و اجدادی‌شان روی این ماست‌بندی است، آن را سرپا نگه داشته و غیر از آن عاشق این کار است و اگر علاقه و حفظ نام و نشان پدرش نبود، ترجیح می‌داد سوپرمارکت بزند تا ماست‌بندی.
لبنیات در صدر تغییرات قیمت
لبنیات از جمله موادغذایی است که شاید بیشترین تاثیرات را از تغییرات قیمت‌ها می‌پذیرد. چون با کوچک‌ترین اتفاق اقتصادی اولین چیزی که واکنش نشان می‌دهد، قیمت شیر و فرآورده‌های آن است. تغییر قیمتی که حسین چمنی، عضو انجمن صنایع لبنی ایران معتقد است شبیه یک ماتریس، چهار وجه دارد. یکی تولیدکننده یا دامداری، دوم صنایع فرآوری، سوم مصرف‌کننده و دیگری دولت. وی با بیان اینکه در آنچه به عنوان صنعت لبنیات شناخته می‌شود چند مجموعه دخیل هستند،گفت: لزوما منافع‌این مجموعه ها در راستای یکدیگر نیست و در برخی مواقع حتی با یکدیگر در تضاد است. دامدار می‌خواهد شیرش را با قیمتی بفروشد که برایش مقرون به صرفه باشد و در کنار آن مصرف‌کننده‌ای است که می‌خواهد شیر را ارزان بخرد. در این میان دولت، هم می‌خواهد به نفع مصرف‌کننده در قالب سازمان حمایت از مصرف‌کننده عمل کند و هم به سود تولیدکننده در قالب وزارت جهاد کشاورزی و در این میان فشار اصلی برصنایع تبدیلی وارد می‌شود. چون قیمت مصوبی که سازمان حمایت اعلام می‌کند با هزینه‌های ما تناسب ندارد و در واقع غیرکارشناسی است و همین موارد کلاف سردرگمی را ایجاد کرده است. چمنی معتقد است مساله قیمت‌گذاری در لبنیات، ماتریسی چندبعدی است که باید دولت‌ها در مورد آن سیاستگذاری درست انجام دهند و حفظ تعادل قیمت درهمه سطوح به صورت یکسان دیده شود یا اینکه دولت، فشار را از روی یک سطح مانند دامدار بردارد و خودش به آن‌ها کمک کند زیرا در غیر این صورت، زمینه فساد در کار، خود به خود فراهم می‌شود. «وقتی تولیدکننده، گران تولید کند و ارزان بفروشد یا به سود مشروعش نرسد، طبیعی است که در کار، فساد بروز می‌کند. ولی اینکه شما بخواهید قیمت را برای تامین منافع دامدار بالا ببرید، خوب طبیعی است که مصرف کاهش می‌یابد».
مصرف لبنیات فرهنگ می‌خواهد
حال سوالی که در اینجا پیش می‌آید، این است که دنیا چگونه این مساله را حل کرده است؟ آیا این نابسامانی در قیمت‌گذاری، فقط مختص کشور ماست یا در سایر کشورهای جهان نیز وضعیت همین‌گونه است؟ این کارشناس صنایع لبنی معتقد است بخشی از مشکلات صنایع لبنی در کشور، فرهنگ‌سازی است. « اگر این باور به مردم منتقل شود که شیر و لبنیات یک ماده اساسی در سبد غذایی شماست و فرد حق ندارد به هیچ دلیل آن را از سفره خود حذف کند، برای مصرف‌کننده کمی افزایش قیمت سخت نخواهد بود و با افزایش اندکی در قیمت شیر اولین چیزی که حذف می‌شود، محصولات لبنی نخواهد بود زیرا مردم همین قیمت را به راحتی برای نوشابه‌ها پرداخت می‌کنند. به صورتی که مردمی که در سال کمی بیش از 60 لیتر شیر می‌خورند، نزدیک به 42 لیتر نوشابه می‌خورند!».
چمنی معتقد است با این توصیف، باور اینکه مردم به دلیل مشکلات اقتصادی شیر نمی‌خورند، غلط است زیرا نشان می‌دهد یا مردم نمی‌دانند نوشابه چقدر مضر است یا از منافع شیر بی‌اطلاعند. زمانی که یارانه‌ها هدفمند شد، شیر در صدر سقوط آزاد کاهش مصرف قرار گرفت و سرانه آن به 42 لیتر رسید؛ به عبارتی مردم این ماده ارزشمند را بدون اطلاع از منافع آن کنار گذاشتند و این در حالی است که پس از مدتی ما مجبوریم چندین برابر این صرفه‌جویی در مصرف شیر را در راه درمان بیماری‌های ناشی از کمبود کلسیم مانند پوکی استخوان صرف کنیم. «هزینه‌های ناشی از کاهش مصرف شیر که بر خانوار و جامعه تحمیل می‌شود، تنها به درمان خلاصه نمی‌شود بلکه هزینه ناکارآمدی جمعیتی که به خاطر پوکی استخوان زمین‌گیر می‌شوند نیز، باید محاسبه شود که هزینه‌ای گزاف است. به عبارتی کسی که اکنون به سن 50سالگی رسیده و وقت و هزینه زیادی برای تربیت او صرف شده به جای استفاده از ظرفیت‌هایش، اکنون زمین‌گیر و به هزینه تبدیل شده است». این عضو انجمن صنایع لبنی معتقد است ما به لحاظ تکنولوژی در صنایع لبنی شاید تنها یک سال با صنایع مدرن دنیا فاصله داشته باشیم و تمام تکنولوژی‌ها مانند استریل که در کشور استفاده می‌شود، جزو پیشرفته‌ترین‌ها در دنیاست. در زمینه دامداری‌های صنعتی نیز چیزی از دنیا کم نداریم. درحالی‌که در اروپا دامداری‌ها معمولا 200 راسی تا 300 راسی است، ما دامداری‌هایی با دو تا سه هزار و حتی تا پنج هزار راس دام داریم. وی معتقد است آنچه در مورد استفاده از وایتکس و ... در فرآوری شیر گفته می‌شود، موردی است. «تخلف را نمی‌شود رد کرد و در هر کاری عده‌ای به قصد سودجویی مرتکب کارهای خلاف می‌شوند. ولی اینکه عمده و فراگیر باشد را نمی‌پذیرم».
ما ایرانی‌ها شیرگریزیم
چمنی می‌گوید: ما ایرانی‌ها از نظر فرهنگی «شیرگریز» هستیم. در مورد همین مساله پالم که بلافاصله موجب‌کاهش شدید مصرف فرآورده‌های لبنی شد، به وزیر بهداشت گفتم شما فکر نکنید مردم ما به خاطر آنچه در مورد پالم گفته شده، شیر مصرف نمی‌کنند. اگر این‌گونه است، چرا با این همه تبلیغات منفی در مورد سیگار، آمار سیگاری‌ها کاهشی نیست؟ بحث ضریب نفوذ کلام نیست بلکه مردم منتظر بهانه هستند تا شیر نخورند. واقعیت این است که ما روی فرهنگ مصرف شیر کار نکرده‌ایم. حتی ضرب‌المثل‌هایمان ضد شیر است؛ دهانت بوی شیر می‌دهد، کسی نمی‌گوید ماست من ترش است، به آدم شل و وارفته می‌گوییم ماست. برو کشکت را بساب. این در حالی است که نیاکان ما روی ماده فسادپذیری مانند شیر بدون تکنولوژی، عملی انجام می‌دادند که سه تا چهار سال قابل استفاده باشد آن نیز بدون یخچال و سیستم فرآوری.
این کارشناس صنایع شیر معتقد است ما همه مزایای شیر را در باورمان منفی کردیم و در کنار آن نوشابه را در صدر نشانده‌ایم و این حتی در ضرب المثل‌های ما رسوخ کرده (فلانی برای خودش نوشابه باز می‌کند). در واقع این یک پیچ فرهنگی است که باید از آن مراقبت کنیم. در حالی‌که در مذهب ما 15 قرن پیش، پیامبر اسلام چقدر علمی و زیبا در مورد منافع شیر صحبت کرده و روایت‌های بسیاری در مورد سودمندی شیر داشته که به تازگی علم، پرده از خواص آن برداشته است. امروزه اروپایی‌ها 300 لیتر سرانه مصرف شیر دارند و ما تنها 65 لیتر، واقعیت اینکه نه در مورد فرهنگ مصرف شیر در کشور به خوبی کار شده و نه علمای ما راه و رسم گذشتگان را ترویج داده‌اند. تا به حال کدام مسئول را دیده‌اید که یک لیوان شیر در دست بگیرد و مصرف آن را توصیه کند؟ البته فرهنگ‌سازی در این زمینه، بسیار ساده، کم هزینه و قابل اصلاح است.
