به‌گزارش باشگاه در و پنجره و نما به‌نقل از صما، بسیاری از بخش های محیط شهری تأثیر زیادی بر روح و روان شهر و شهروندان دارند، اما به عنوان عرصه و حریم خصوصی تلقی می شوند و مدیریت شهری نمی تواند در موردشان کار خاصی انجام دهد. حتی آن بخشی که با نمایی آشفته و آغشته به انواع زوائد و رنگ و رورفتگی در منظر و دید عموم شهروندان است. از سوی دیگر در بخش های قدیمی و مرکزی شهر، خانه های قدیمی و تاریخی زیادی وجود دارد که متعلق به افراد حقیقی هستند. ممکن است این افراد در گذر ایام بی توجه به ارزش تاریخی بنا و نمای آن که در منظر عمومی قرار دارد، اقدام به تخریب جزئی یا کلی بنا کنند و یا بخواهند بخشی از نمای ساختمان را با تابلو و کولر یا نمایی کاذب بپوشانند و در آن تغییر و تخریب های دیگری انجام دهند که نمونه های آن را در سطح شهر به فراوانی می توان پیدا کرد.
مسئله قابل توجه این است که مدیریت شهری به دلیل ضعف قوانین تاکنون امکان ورود به این نوع از دستکاری و آسیب زدن به نما و منظر شهری را نداشته است و در این سال ها خیابان های اصلی شهر به ویژه در بخش های قدیمی مملو از این زوائد بصری و آشفتگی آزاردهنده بوده است. ساختمان هایی متعلق به دهه ۳۰ و ۴۰ به بعد که قاعدتا هنوز می توانند عمر زیادی داشته باشند و خاطرات بسیاری بسازند، اما با حذف زندگی از درون آنها و محلات شان، تبدیل به محیط هایی با زندگی دوگانه روزانه و شبانه شده اند و نمونه آن را می توان در محدوده مرکزی شهر همچون خیابان های انقلاب، ویلا، سمیه و طالقانی به فراوانی مثال زد و پیدا کرد. این خیابان ها در دهه های گذشته بخشی از زنده ترین و پرطرفدارترین خیابان های تهران بودند که قرار بود تبدیل به مرکزی برای اتفاقات بزرگ فرهنگی و اجتماعی باشند و به همین دلیل بوده که بسیاری از وزارتخانه ها و مراکز دولتی و بانکی و بسیاری از برندهای قدیمی در این خیابان ها نماینده و دفتر داشته اند. در واقع قرار بر این بوده که این خیابان ها شبهای روشن و خیابان هایی پرتردد و پرخاطره داشته باشند، اما شرایط شهری و اجتماعی و حتی سیاسی، این خیابان ها را در نهایت تبدیل به خیابان هایی زندهدر روز و تاریک و مرده و گاهی ناامن در شب کرد. خیابان هایی که از ساعتی به بعد تردد در آن محدود است.
با این وجود اگر در یکی، دو سال اخیر در همین محدوده مرکزی شهر تردد داشته باشید، متوجه تغییراتی شگرف و اثرگذار شده اید که حاکی از تغییرات در کالبد و فضاهای عمومی است
بسیاری از ساختمان های قدیمی دوباره با همان معماری و ظاهر اصیل خود نوسازی و بدل به دفتر کار، گالری، کافه بوتیک هتل یا رستوران و سایر فضاهای عمومی شده اند و به این شکل جریان زندگی را به شکلی پرشور دوباره به این خیابان ها کشانده است. همین تغییرات هم در نهایت منجر به این شد که قیمت ملک و حتی املاک قدیمی و دارای هویت، در این مناطق تغییرات قابل توجهی داشته باشد.
آن گونه که از نظر کارشناسان حوزه های شهری و اجتماعی برداشت می شود، این تغییرات منطبق بر ذات واقعی شهر و نشانه زنده بودن آن است
تغییراتی که منجر به عبور از رخدادهای چند دهه اخیر و بازگشتی دوباره به گذشته و کالبدهای فراموش شده و از دست رفته خود است. این بازگشت به بافت مرکزی و رونق دوباره زندگی در آن یکی از نمودهای زنده بودن شهر و باز پس گرفته شدن فضاهای عمومی شهر به دست شهروندان است. یکی از عوامل زمینه ساز چنین تغییرات و بازگشتهایی، بی تردید تصمیمات و اقداماتی است که مدیران شهری در این سالها در دستور کار قرار داده اند. به صورت مشخص شهرداری تهران با اجرای پروژه حذف زوائد و پیرایش شهری، تغییراتی را در خیابان انقلاب حد فاصل جمالزاده تا بعد از میدان فردوسی ایجاد کرد که کمترین اثر آن تغییر حس و حال شهروندان و عابران در دید و منظر شهر که پیش از این سرشار از آشفتگی و بی نظمی بود، است. برگشت زندگی به محیطهای انبارگونه و متروکه، افزایش بهای املاک، رونق کسب وکار، افزایش رونق گردشگری و افزایش امنیت از دیگر آثار این پروژه بوده است که علاوه بر خیابان انقلاب به خیابان ها و محدوده های شمالی و جنوبی این محور هم سرایت داشته است.
حالا دیگر کار اجرائی در زمینه پیرایش معابر و ساختمان ها و گذرها برای کسبه و ساکنان این محلات و شهرداری تهران به یکی از ضوابط شهری و اصلی مهم در راستای حفظ هویت شهرها مورد وفاق است
محمدجواد حق شناس، عضو شورای شهر تهران این رویکرد را به ویژه برای شهرهایی که دارای سابقه تاریخی هستند، دارای ضریب اهمیت بیشتر برشمرد و گفت: «شهرهایی که در تلاش هستند تا بتوانند پایداری فرهنگی و اجتماعی را به عنوان یک رکن شهری در ساختار خود مورد توجه قرار دهند، بیشتر به حفظ زندگی در کالبدهای قدیمی خود اهمیت می دهند. این روحیه در ایجاد حس تعلق شهروندان به محله و شهر و ایجاد فضاهایی برای خاطرات جدید در کنار حفظ خاطرات قدیمی تأثیر می گذارد. این احساس تعلق بخشی از آن خاطرات جمعی یک شهر است که بین شهروندان مشترک است و یکی از عناصر اصلی از این حس که نقشی تعیین کننده دارد، زیبایی شناسی در عناصر شهری است. باید مراقب آنچه در شهر وجود دارد بود و کار بیشتری برای حفظ ساختمان ها و بناهای شهری به عنوان یکی از وجوه هویت ساز شهر صورت گیرد تا به دست فراموشی سپرده نشود».
حق شناس به عنصر زیبایی شناسی اشاره می کند که علاوه بر انسان در همه عناصر زیستی وجود دارد و شهر هم تلاش می کند آن را در کالبد خود نگه دارد. او می گوید: «در دوره ای شاهد بی توجهی به نمای بیرونی ساختمان ها و فضاهای عمومی در منظر دید شهروندان بودیم. از گذشته و حتی تا امروز کولر و اسپیلت و سیم ها و اتصالات ساختمان یا تابلوها و برچسب ها جزئی از نمای ساختمان بوده اند که بدون هیچ نظمی نمای ناهنجاری ایجاد کرده اند. اگرچه این موارد هنوز هم وجود دارد، اما در مسیرهای پرتردد شهر تا حد زیادی کاهش داشته است».
این عضو شورای شهر تهران یک قدم آن طرف تر هم گذاشته و می گوید این اضافاتی که در نمای ساختمان وجود دارد، در نگاه میهمانان و گردشگران خارجی که وارد شهر می شوند، صحنه ای نامنظم و ناراحت کننده را به وجود می آورد؛ در حالی که ایرانی ها | به زیبایی و نظافت شهرت دارند. این بی نظمی در بیرون خانه در این سال ها تبدیل به شرایط غیرقابل پذیرشی شده بود و باید برای این شرایط اقدامی صورت می گرفت که پروژه حذف زوائد و پیرایش شهری در جداره های چند محور اصلی شهر تهران یکی از این اقدامات مهم بود و توانست الگویی برای بخش های دیگر شهر باشد.
حق شناس به راسته های فرهنگی و تاریخی که در این سالها در شهر تهران بازپیرایی شده اند، اشاره کرد و گفت: «در جریان بازپیرایی و اصلاحات نماهایی که در مسیرهایی مثل خیابان انقلاب، ناصرخسرو، میدان بهارستان تا سرچشمه یا خیابان های دیگری در جنوب تهران صورت گرفت، تلاش شد ساختمان های دارای ارزش تاریخی که با انواع اتصالات، سیم برق و کابل های مختلف، تابلوهای بزرگ و کوچک و مندرس یا کولرهای آبی و گازی و… خفه شده بود را نجات دهند تا شهروندان بتوانند نمای واقعی این ساختمان ها را ببینند».
این عضو شورای شهر تهران تاکید دارد که لازم است پس از چند سال که از اجرای این پروژه ها گذشت، به سمت سیاست گذاری برویم و مالکان و ساکنان در ساختمان ها را مکلف به اجرا کنیم و در این باره می افزاید: «این موضوع باید مورد تأکید باشد که مالکان و ساکنان نمی توانند به هر شکلی که می خواهند با این ساختمان ها و به ویژه نمای بیرونی آنها برخورد کنند؛ چراکه آن ملک جزو سرمایه های شهر است و می توان از آنها خواست تا از این سرمایه ها با رعایت این ضوابط استفاده کنند و در صورتی که به هر شکل به آنها آسیبی بزنند، جرائمی برایشان در نظر گرفته خواهد شد».
حق شناس به رضایت نسبی ای که بسیاری از مالکان و ساکنان ساختمان ها در مسیرهای بازپیرایی شده محور انقلاب داشته اند، اشاره کرد و گفت: «این پروژه ها روی حس و حال مردم تاثیر داشته و در عین حال بسیاری از مالکین ساختمان متوجه ارزش ملک شان شده اند. بسیاری از آنها فکر می کردند ساختمان شان مندرس و کلنگی است و می خواستند با تخریب، آن را تبدیل به پاساژی چندین طبقه کنند اما وقتی دیدند مدیریت شهری توجه می کند و ساختمان هایی با بنای آجری و قدیمی مورد توجه و استقبال نسل جدید است، نظرشان تغییر کرد».
این عضو شورای شهر تهران در عین حال انتقادی هم به این اقدامات دارد و می گوید: «یکدست کردن بناها و فضاهای عمومی لزوما اتفاق خوبی نیست؛ چراکه هرکدام از این ساختمان ها از نظر شناسنامه، ویژگی ها و دوره های زمانی خاص و معماری ها متفاوت اند و نباید برخورد یکدست با آنها داشته باشیم. باید توجه کرد که یک راسته فرهنگی ممکن است روح واحد داشته باشد، اما هرکدام از ساختمان ها شناسنامه مجزای خودشان را دارند و باید درباره این موارد و تکه ها توافق باشد و مدل اجرائی مطابق با هویت خیابان باشد. در عین حال برای هماهنگی در مورد رنگ و مواد به کار گرفته شده و استاندارد و کیفیت هم خوب بود که با مالکان و کسبه هماهنگ می شد؛ چراکه در این صورت آنها این تغییرات را جزئی از ساختمان می دانستند و از آن مراقبت هم می کردند».
حق شناس تصریح کرد: «لازم بود ضوابطی به عنوان قانون ابلاغ می شد تا همه ساکنان و مالکان در سال های بعد هم این موارد را در نمای ظاهری رعایت کنند. مثلا نمای آجری حفظ شود یا در نما هیچ لوله و اتصالات و کولری نباشد یا اگر سردر قدیمی وجود دارد باید حفظ شود. اما اینکه رنگ تابلو چه رنگی است و… دیگر به سلیقه ساکنان و مالکان گذاشته شود و باید درباره این موارد پس از چند سال به توافقی برسیم تا هم شهر حفظ شود و هم حقوق مالکانه شهروندان رعایت شود».
با همه این توصیفات و توضیحات، برخی از بخش های شهر تهران همچون خیابان انقلاب، مسیرهایی تاریخی شهر هستند که تهرانی ها و حتی همه ایرانی ها با آنها خاطرات زیادی دارند. بسیاری از کوچه ها و ساختمان ها در این خیابان بخشی از سرمایه ها و هویت شهری اند که تکرار شدنی نیستند و با تخریب یا تغییر شکل شان این سرمایه و هویت هم آسیب می بیند و از دست می رود. بخش های زیادی از این فضاهای عمومی که خاطره نسل گذشته هستند، امروز مورد توجه نسل جوان هم قرار گرفته اند و بسیاری از کافه ها و رستوران ها و دفاتر کاری و اداری شرکت های مدرن امروزی مانند استارتاپ ها در این فضاهای قدیمی شکل گرفته اند.
مدت هاست بافت قدیمی خیابان انقلاب تبدیل به نقطه ای از شهر شده که شهروندان و جوانان از هر نقطه ای از شهر برای تفریح و سرگرمی و برنامه های هنری و… به آنجا می آیند. در عین حال این محیط های جدید برای دانشجویان و جوانان محل هایی برای گفت وگو و تغییراتی مثبت و البته مشاغلی جدید شده است. در این محدوده شاهد ایجاد تئاترهای خصوصی و گالری های متعدد، کتابفروشی هایی با رویکرد ترکیبی با کافه ها و گالری ها، و کافه هایی با معماری و سبک های جدید هستیم که عملا به رویکرد فرهنگی این محله رونق داده و آن را دوباره زنده کرده است. در واقع می توان این طور گفت که نسل جوان با رویکردهای جدید و تلاشی که برای هویت تاریخی و فرهنگی خود دارد، فضاهایی ترکیب شده بین قدیم و جدید را انتخاب کرده و همزمان بخش مهمی از هویت و تاریخ شهر را نیز حفظ و زنده کرده است.
