به گزارش باشگاه در و پنجره و نما به‌نقل از راه دانا؛ هنر معماری و طراحی شهری همیشه یکی از مهمترین نشانه‌های هویت و انعکاس فرهنگ و آداب و روسوم یک جامعه به‌شمار می‌آید. نمای ساختمان‌ها به عنوان خارجی‌ترین پوسته و خالق نمای شهری نماد و تعریف‌کننده هویت فضای شهری است.
متاسفانه در دهه‌های قبل، نما در ساختمان‌ها و خانه‌های مسکونی معمولا بدون ضوابط و معیار خاصی طراحی می‌شود. تنها موردی که اهمیت پیدا کرده نوع مصالح است که طراح بر اساس سلیقه خود و بدون در نظر گرفتن عوامل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و هویتی هر شهر اقدام به طراحی و اجرا می‌کند.
توجه به معماری بومی مناطق مختلف ایران، نشان از شناخت خصوصیات محیطی و اقلیمی بخش‌های متنوع ایران برای استفاده هر چه بیشتر از طبیعت و مقابله با مشکلات و ناهنجاری‌های اقلیمی است.
شناخت معماری و راهکارهای بومی، زمینه‌ای برای استفاده از آنها در فضاهای جدید ایجاد می‌کند و نوع سازماندهی فضاهای پر و خالی در مقیاس‌های مختلف، نوع تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی، توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی و انطباق بر شرایط محیطی و اقلیمی راهی مشخص در برنامه‌ریزی مدیریت شهری است.
هویت، اقتصاد و اقلیم بومی هر شهر لازمه برنامه ریزی در طراحی شهری
علیرضا توکلی عضو شرکت مشاور طرح جامع سمنان درباره اهمیت و تاثیرات کلی نماسازی در شهر گفت: نماها بخشی از هویت کالبدی شهر هستند و نما بخشی از عرصه عمومی است که حق همه شهروندان بوده و نوع نما، کیفیت و مطالبه عمومی آن در این موضوع نهفته است. بنابراین اگر نما را جزو عرصه عمومی در نظر بگیریم به ادراک تمام شهروندان احترام گذاشته است.
وی اظهار کرد: بی‌توجهی به نما و استفاده از نمای نامناسب ادراک عمومی شهروندان محله و شهر را دچار اختشاش کرده و استفاده از نماها و ترکیب رنگ‌های مختلف تاثیرات مختلفی بر روحیه شهروندان و استفاده‌کننده‌ها در بلندمدت خواهد داشت.
عضو شرکت مشاور طرح جامع سمنان با بیان اینکه اقلیم هر شهر ارتباط مستقیم با موقعیت جغرافیایی دارد تصریح کرد: میزان تابش خورشید، شرایط وزش باد، بستر طبیعی زمین و قرار گرفتن در حاشیه عناصر طبیعی مانند کویر، دریا و جنگل مهمترین عناصر شرایط اقلیمی شهرها بوده و نماها به عنوان بخش و پوشش بیرونی ابنیه می‌تواند در تعدیل یا بحرانی کردن این شرایط برای شهروندان و استفاده‌کنندگان موثر باشد.
توکلی با اشاره به فاکتورهای مورد توجه در طراحی نما متناسب با شرایط اقلیمی تاکید کرد: مهمترین فاکتور در طراحی نما، حجم بنا بوده که نما جزئی از این حجم بوده و بنابراین حجم کلی ساختمان باید متناسب با شرایط اقلیمی طراحی شود.
وی افزود: نما به عنوان جزو اصلی بیرونی حجم بنا می‌تواند با مصالح، فرم و پر و خالی خود تاثیر مستقیم بر متناسب‌سازی نما و بنا با اقلیم داشته باشد.
حضور نماهای کلاسیک در شهر باید با زمینه‌های مختلف در ارتباط باشد
توکلی درباره شرایط اقلیمی سمنان اظهار کرد: سمنان شهری است که در حاشیه کویر و رشته کوه‌های البرز قرار گرفته و وزش بادهای گرم از سوی کویر و هوای خنک و شاید سرد از سوی کوهستان یک شرایط دمایی دوگانه‌ای را به وجود آورده که با توجه به فصول مختلف و تغییر دما می‌بایست فاکتورهای آسایش در شرایط مختلف در نظر گرفته شود.
استاد گروه شهرسازی دانشگاه سمنان با اشاره به تابستان‌های خیلی گرم و زمستان‌های خیلی سرد در شهرهای کویری مانند سمنان توضیح داد: در شرایط اقلیمی شهرهای کویری، در طراحی کلی ترکیب مصالح، طراحی نما، اجزا و عناصر نما و جهت‌گیری‌ها می‌تواند کمک شایانی در حفظ زیبایی و منظر شهری در شرایط اقلیمی مختلف داشته باشد.
این طراح شهری درباره نماهای رومی در شهرهای ایران گفت: نماهای رومی یک اصطلاح در بازار ساخت‌وساز بوده و به صورت عامیانه به نام نمای رومی شناخته می‌شود. نام اصلی آن سبک و نماهای کلاسیک است که برگرفته از طراحی و ویژگی‌های معماری غرب است و دارای اجزا، عناصر و تناسبات خاص خود بر اساس زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و فنی غرب و کشورهایی مانند یونان و ایتالیاست.
وی دلیل نامتناسب بودن سبک معماری غربی در ایران را زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و فنی گذشته ایران برشمرد و بیان کرد: حضور نماهای کلاسیک در شهر اشتباه نیست اما باید با زمینه‌های مختلف در ارتباط باشد؛ البته باید اضافه کرد که نماهای طراحی شده رومی در شهرها فقط یک نمایش از این نماهاست.
توکلی با اشاره به مشکل اصلی نماهای کلاسیک در شهرهای ایران گفت: مشکل اصلی نماهای کلاسیک تحمیل این سلیقه به فضا و عرصه عمومی شهر است؛ چیزی که جدای از نداشتن منطق اقتصادی و فنی، ارتباطی با زمینه کالبدی شهر ندارد.
نماها باید توجیه اقتصادی و اقلیمی در شهر داشته باشند
وی با بیان اینکه نماها باید توجیه اقتصادی و اقلیمی در شهر داشته باشند افزود: یعنی باید با توان اقتصادی جامعه منطبق باشد تا به صورت رایج در شهر گسترش یابد و سیمای شهر را تشکیل دهد. توجیه اقلیمی در ایران با موضوع جدی و مهم مصرف انرژی و مشکلات اقلیمی روبه‌روست و هرگونه طراحی باید در راستای حفظ منابع و کاهش انرژی باشد که در این راستا نوع مصالح و ظرفیت گرمایی آن جایگاه مهمی دارد.
استاد گروه شهرسازی دانشگاه سمنان در توضیح قوانین و ضوابط تعریف شده در نماسازی تصریح کرد: در بحث ضوابط و الگوسازی نما در شهرها به این معنا نیست که در یک شهر به طور یکسان از یک نوع نما استفاده شود. باید این هویت مکانی بر اساس شخصیت و هویت غالب هر بخش یا محله مورد بررسی قرار بگیرد و بر اساس آن الگوهای آن طراحی شود و بنابراین نماسازی در بخش‌های نوساز و تاریخی شهرها متفاوت است.
توکلی ادامه داد: در بحث نما و منظر در کشور ضعف‌هایی وجود دارد و این قوانین به صورت یک‌دست در شهر با توجه به تفاوت اقلیم، اقتصاد و هویت هر شهر این ضوابط عملیاتی نشد و در روزهای اخیر فقط در طرح‌های بالادست قوانین اصلی نماسازی در نظر گرفته می‌شود. هر شهر نیازمند طرح‌های موضوعی در ذیل طرح‌های بالادست برای در نظر گرفتن هویت، اقتصاد و اقلیم بومی هر شهر است.
وی با اظهار اینکه سیما و منظر شهری یکی از مهمترین موارد مدیریت شهری است که در شهر خود را به نمایش می‌گذارد، تصریح کرد: می‌بایست در هر شهر با شرایط خاص خود و به صورت بومی اما در ذیل ضوابط عام بررسی و برنامه‌ریزی شود و آگاهی‌سازی توسط رسانه‌ها برای شناختن حق شهروندان در شهر اتفاق بسیار مطلوبی است.
مردم مهمترین ناظران مدیریت شهری
سعید پرسا مدیر بافت تاریخی و بازآفرینی شهری شهرداری سمنان نیز با بیان اینکه نماهای ساختمانی هویت بومی و ملی یک شهر هستند گفت: نماهای ساختمانی به عنوان هویت یک شهر است که عناصر بومی و ملی باید در آن نمایان شود.
پرسا با اشاره به مسکوت ماندن قوانین در شهرها خاطر نشان کرد: ضابطه نما در حوزه شهرسازی سال‌ها مسکوت مانده و خوشبختانه این ضوابط اکنون مصوب شده است. هر چند در ابتدا دارای نواقصی خواهد بود و در هنگام اجرا می‌توان با توجه به بازخوردها، مشکلات را برطرف کرد.
وی با بیان اینکه ساختمان یک تک بنا نیست و عنصری از کل یک شهر است اظهار کرد: متاسفانه مشکل از آنجایی شروع می‌شود که برای ساختمان به جای اینکه نگاه اول را شهرساز داشته باشد، قبل از شروع برای آن طرح ارائه می‌دهیم؛ بدون اینکه به نماهای اطراف نگاه کنیم و به موقعیت ساختمان، بناهای اطراف و ویژگی‌های تاریخی و هویت آن در شهر توجه کنیم.
پرسا معماری ایران را دارای پنج ویژگی دانست و با بیان اینکه که باید امروز نیز به همه آنها توجه داشت تاکید کرد: اولین ویژگی معماری ایران درون‌گرا بودن آن است که با یک حیاط مرکزی در ساختمان‌ها تمام زیبایی‌ها و عناصر ساختمان را در اطراف خود می‌دید.
وی افزود: دومین ویژگی پرهیز از بیهودگی بود که در ساختمان‌ها هر تزئیناتی که انجام می‌شد نقش سازه‌ای را ایفا می‌کرد.
نایب رئیس کمیته شهرسازی و ترافیک سازمان نظام مهندسی استان سمنان سومین ویژگی معماری ایران را مردم‌وار بودن آن دانست و بیان کرد: مردم‌وار بودن یکی از ویژگی‌های مهم بوده که طراحی آن بر اساس تناسبات انسانی شکل گرفته بود.
پرسا ادامه داد: چهارمین ویژگی خودبسندگی بود که از در دسترس‌ترین مصالح موجود استفاده می‌شد. حتی در گذشته شهرهایی مانند سمنان، از همان خاکی که گود‌برداری شده بود برای زدن خشت استفاده می‌کردند.
متاسفانه دیر به فکر ضابطه‌مندی افتادیم
مدیر بافت تاریخی و بازآفرینی شهری شهرداری سمنان در توضیح پنجمین ویژگی معماری ایران گفت: پنجمین ویژگی نیز استفاده از نظام پیمون بود که به نوعی همین نظام مهندسی امروزی است که حتی اندازه در و پنجره‌ها، پنج دری‌ها و دیگر عناصر ساختمان از نسبت مخصوص تبعیت می‌کردند.
وی با اظهار تاسف از اینکه امروزه خبری از این ویژگی‌ها نیست، اظهار کرد: با گذر از معماری اصیل ایران به سمت مدرنیته حرکت کردیم. این تغییرات از اواخر دوره قاجار دیده می‌شود و از درون‌گرا به سمت برون‌گرا سوق پیدا کرده است؛ در ساختمان‌های زمان پهلوی حیاط مرکزی وجود ندارد و حیاط به شکلی متفاوت از گذشته است. امروزه با تغییرات گسترده شدیدا به سمت مدرنیته حرکت کرده و شهرها هویت گذشته را ندارند.
پرسا با اشاره به معماری دهه‌های گذشته اضافه کرد: حتی در دهه ۵۰ و ۶۰ نیز ساختمان‌ها شباهت‌های زیادی به هم داشتند و با توجه به تغییرات ناچیز، رقابتی در آنها دیده نمی‌شد ولی از اواخر دهه ۶۰ و ۷۰ سبک‌های جدید وارد کشور شدند و با تغییرات گسترده شاهد آپارتمان‌نشینی و ورود نماهای غیر متعارف همچون کامپوزیت و… بودیم که تناسبی با اقلیم شهرها نداشتند.تغییرات بسیار شگرف و گسترده بوده و باید گفت متاسفانه دیر به فکر ضابطه‌مندی افتادیم.
نایب رئیس کمیته شهرسازی و ترافیک سازمان نظام مهندسی استان سمنان با بیان اینکه کسانی که تاریخ نمی‌دانند محکوم به تکرار تاریخ هستند تصریح کرد: ذائقه نماهای رومی سنگی در نماهای ساختمانی به خورد مردم رفته است؛ چه کسی این ذائقه را به خورد آنها داده است و چرا در هر دوره یک ذائقه متفاوت به آنها تحمیل می‌شود؟
وی افزود: معماران و آرشیتکت‌ها بدون توجه به الگوی بومی، ملی و هویتی این ذائقه‌ها را در ذهن مردم جا انداخته‌اند و حتی در بسیاری از موارد خود سازنده یا خریدار متوجه این تضاد نمی‌شود.
باید ذائقه درست را به مردم تزریق کرد
پرسا با اشاره به گذشته معماری شهری سمنان ابراز کرد: در گذشته معماری شهری طرح‌های منحصر به فردی همچون استفاده از تیرهای آجری در روی بام‌ها به عنوان جای مقره را دارد. طرحی که کاملا بومی بوده است.
وی با بیان اینکه ما وظیفه داریم که ذائقه درست را به مردم تزریق کنیم تاکید کرد: استفاده از نمادهای بومی و ترکیب سنگ و آجر در نماهای ساختمانی یکی از بهترین ترکیب‌هاست که به دلیل ویژگی‌های خوبی که آجر در مقاومت سرمایش، گرمایش و جذب بالا و چسبندگی و مقاومت دارد بسیار مناسب است.
نایب رئیس کمیته شهرسازی و ترافیک سازمان نظام مهندسی استان سمنان درباره راه حل رفع موضوع مهم قانون‌گریزی در شهر گفت: در خصوص فرار قانونی برخی افراد در ماده ۱۰۰ می‌توانیم مالک را الزام کنیم طرحی را که در حال اجرای آن است را به صورت بنر یا پوستر در کنار ساختمان خود نصب کند تا برای مردم، خریداران و همسایگان قابل مشاهده باشد. مردم با توجه به طرح نصب شده و اجرای آن بهترین قضاوت‌کننده و بزرگترین کنترل‌کننده خواهند بود.
پرسا با بیان اینکه مردم مهمترین ناظران مدیریت شهری هستند خاطر نشان کرد: مردم در کنار ناظران ماده ۳۵ مسکن و شهرسازی، نظارت عالیه نظام مهندسی و نظاران شهرداری، مهمترین ناظر بر اجرای درست نما ساختمان‌ها خواهند بود. خریداران نیز با توجه به نمایی که از قبل دیده‌اند، انتخاب خود را انجام می‌دهند و در صورت عدم تطابق امکان پیگرد قانونی برای آنها وجود دارد.
مدیر بافت تاریخی و بازآفرینی شهری شهرداری سمنان با اشاره به بافت باارزش تاریخی و همکاری شهرداری با مالکان عنوان کرد: در حوزه بافت تاریخی کسانی که بنای قدیمی خود را مرمت کنند، ۵۰ در صد زیربنای آن در بافت فرسوده و یا ۲۵ درصد در کل شهر به صورت تراکم شناور بخشودگی خواهند داشت .
اجرای ضابطه نما قبل از طراحی معماری می‌بایستی از مهندس شهرساز شروع شود
وی در پایان افزود: اجرای ضابطه نما قبل از طراحی معماری می‌بایستی از مهندس شهرساز شروع شود تا قبل از طراحی ساختمان، تاریخ آن منطقه، ساختمان‌های اطراف، خط آسمان و هویت منطقه مورد بررسی قرار گیرد تا شاهد شهری منضبط، با هویت و زیبا باشیم.
سید محمد آتشی معاونت سیما و منظر شهری اداره کل مسکن و شهرسازی استان سمنان نیز درباره ضوابط نماسازی گفت: نماهای شهری یکی از مهمترین مسائل در سیما و منظر شهری است و باید مورد توجه قرار گرفته و بر اساس ضوابط مشخص این اتفاق در شهرها رخ دهد.
آتشی با اشاره به شکل‌گیری قوانین و مقررات در این حوزه خاطر نشان کرد: ضوابط کلی از سوی شورای عالی شهرسازی به تمام کشور ابلاغ شده که ضوابط کلی طراحی نماهای شهری را تعریف می‌کند.
وی افزود: با توجه به شرایط بومی هر استان این قوانین به صورت بومی بررسی و قوانین خاص بومی در ذیل این ضوابط کلی تعریف می‌شود و هر شهر موظف به اجرای آن است.
معاون مسکن و شهرسازی استان سمنان با اشاره به اساس و پایه شکل‌گیری ضوابط نماسازی در شهرها تصریح کرد: ضوابط و قوانین طراحی نما در هر شهر بر اساس هویت غالب آن شهر و هر بخش از شهر بر اساس بافت اطراف و پیرامونی آن این قوانین تعریف می‌شود.
آتشی در توضیح ضوابط اجرای نماهای غربی در شهرها عنوان کرد: در مصوبه کلی شورای عالی شهرسازی اجرای هرگونه نمای رومی، کامپوزیت، تمام شیشه و سایر نماهای غربی به طور قطعی ممنوع بوده و در تمام کشور باید براساس ضوابط تعریف شده و مقررات تعیین شده به صورت بومی در هر شهر نماها طراحی شود.
قوانین مشخصی برای برخورد با تخلفات اجرای نما وجود ندارد
معاون سیما و منظر شهری اداره کل مسکن و شهرسازی استان سمنان با بیان اینکه قوانین مشخصی برای برخورد با تخلفات اجرای نماهای غربی وجود ندارد تصریح کرد: با توجه به تازه بودن قوانین طراحی نما در شهرها اختلاف زیادی در قوانین کمیسیون ماده ۱۰۰ برای برخورد با متخلفان و قوانین طراحی نما وجود دارد و همچنان کمیسیون ماده ۱۰۰ از قوانین جدید طراحی نما و سایر قوانین جدیدالوضع عقب است.
معاون مسکن و شهرسازی استان سمنان با اشاره به نقش قانون‌گذاری معاونت سیما و منظر مسکن و شهرسازی تاکید کرد: قوانین کلی در مسکن و شهرسازی تدوین شده و به کمیته سیما و منظر شهری و طراحی نما شهرداری ابلاغ می‌شود و اجرای درست آن به عهده این کمیته است.
آتشی درباره نظارت بر تخلفات اجرای نماهای غیربومی در شهر گفت: سازمان نظام مهندسی و متخصصین ارگان‌های مختلف نقش نظارتی خود را انجام داده و در صورت بروز تخلف این موارد را گزارش می‌دهند اما قوانین مشخص برای برخورد وجود ندارد.
استفاده از نیروهای غیرمتخصص بزرگترین آسیب برای اجرای قوانین نما است
بنابراین گزارش، در پایان توجه به چند نکته بسیار حائز اهمیت است؛ برای اجرای قوانین درست و کارشناسی شده در کشور فقط چند ماه کافی است اما همچنان پس از گذشت سال‌ها این قوانین بر زمین مانده و به بهانه های مخنلف این قوانین اجرایی نمی‌شود.
مدت‌هاست ارگان‌های تخصصی شهرسازی عنوان می‌کنند که نیازی به نیروی جدید ندارند و این در صورتی است که معاونت سیما و منظر شهری از کمبود نیروهای متخصص سخن می‌گوید و اعلام می‌کند که در برخی از شهرداری‌های استان نیز حتی یک نیرو برای توجیه وجود ندارد و این قوانین برای کارمندان شهرداری‌های کوچک بسیار غریبه است.
همچنین استفاده از نیروهای غیرمتخصص در پست‌های تخصصی بزرگترین آسیب برای اجرای قوانین است. نتیجه آن زیر پا گذاشتن قوانین اجرای نماهای بومی در شهرها و خودنمائی معماری غربی در شهرهای جمهوری اسلامی است. این موضوع در اولین قدم تهیه این گزارش و با گفتگوی با معاونت نظام مهندسی مسکن و شهرسازی استان مشخص است که مسئول این معاونت خود عنوان می‌کند که اطلاعاتی در خصوص معاونت تخصصی خود ندارد.
همچنین به گفته یکی از معماران و طراحان نما در استان قوانین برای افراد معمولی جامعه بسیار سختگیرانه است و افراد خاص به راحتی نمای سلیقه‌ای خود را اعمال می‌کنند. به گفته وی در یک تخلف کاملا مشخص برخی افراد کمیته نمای شهرداری خود طراح نما هستند و ایجاد شائبه در این موضوع دور از ذهن نیست.
در آخر باید گفت که اجرای قوانین برای حفظ هویت یک شهر بسیار ساده‌تر از آن چیزی است که در ارگان‌های متخصص بیان می‌شود و فقط نیازمند عزمی جدی در اجرای این قوانین و برخورد با قانون‌گریزی است.
