به‌گزارش باشگاه در و پنجره و نما به نقل از ایلنا، فعالان صنعت ساخت‌وساز باید بتوانند با در نظر گرفتن معیارهای مؤثر و با آگاهی بیشتر، مناسب‌ترین روش را انتخاب نموده و از خسارات ناشی از انتخاب روش‌های نامناسب جلوگیری کنند.
در این مقاله عوامل مؤثر بر طول عمر ساختمان را ارزیابی کرده و راهکارهایی را جهت افزایش طول عمر بهره‌وری آن‌ها ارائه می‌دهیم.
عوامل مؤثر بر طول عمر مفید ساختمان
بررسی میزان آسیب‌پذیری یک ساختمان، از نکات مهم در بهسازی آن ساختمان است. آمارها نشان می‌دهند که به‌طور میانگین طول عمر ساختمان‌ها در ایران ۲۵ تا ۳۰ سال بوده؛ در حالیکه این مقدار در کشورهای صنعتی به ۱۰۰ سال هم می‌رسد.
متأسفانه در ایران با توجه به محدودیت‌های منابع مالی، سازندگان همواره سعی در کاهش هزینه‌های اجرای ساختمان دارند که می‌تواند بر کاهش عمر مفید ساختمان تأثیر مستقیم داشته باشد. به‌طور مثال اغلب یک مهندس ساختمان برای خرید تیرآهن به دنبال قیمت‌های رقابتی است، تا کیفیت بهتر. به‌خصوص در حال حاضر که طی یک سال اخیر قیمت تیرآهن دو برابر شده، انتخاب مصالح ساختمانی با قیمت پایین‌تر برای سازندگان اهمیت بیشتری پیدا کرده است. به‌نحوی‌که اغلب فعالان حوزه ساختمان برای خرید مصالح موردنیاز خود به‌صورت روزانه با کمک فروشگاه‌های آنلاینی مثل آسرون، از قیمت میلگرد ، تیرآهن و سایر مقاطع اطلاع یابند و بتوانند در موقعیت مناسب بهترین خرید را انجام دهند؛ ولی در نظر گرفتن این امر ضروری است که اگر کاهش هزینه‌ها منجر به نادیده گرفتن حداقل استانداردهای لازم برای ساخت شوند، درنتیجه از عمر مفید ساختمان کاسته خواهد شد.
با کاهش عمر مفید ساختمان، هزینه‌های مربوط به تعمیر و نگهداری، هزینه‌های تحمیلی بر محیط‌زیست، هدر رفتن انرژی و بسیاری موارد دیگر افزایش می‌یابند؛ بنابراین باید سعی کرد تعادل را بین هزینه تمام‌شده و کیفیت برقرار نمود.
از دیگر عوامل مؤثر بر عمر مفید ساختمان در ایران می‌توان به بی‌توجهی نسبت به وقوع خطاها اشاره کرد که در ادامه به توضیح بیشتر آن‌ها می‌پردازیم.
خطاهای مؤثر بر کاهش طول عمر مفید ساختمان
- خطاهای طراحی
- خطاهای اجرایی و نظارتی
- خطاهای بهره‌برداری و نگهداری
خطاهای طراحی چه زمانی رخ می‌دهند؟
- زمانی که در مطالعات اولیه دقت لازم صورت نگیرد.
- معیارهای طرح به‌طور کافی موردتوجه قرار نگیرند.
- آنالیز طرح و محاسبات مربوطه با خطا صورت بگیرد.
- نقشه‌ها همراه با خطا تهیه شوند.
- در تهیه مشخصات فنی و اجرائی خطا صورت بگیرد.
خطاهای اجرایی و نظارت بر اجرا چه زمانی رخ می‌دهند؟
- اگر مصالح و تجهیزات به‌درستی انتخاب نشوند.
- نیروی انسانی برای تهیه مصالح و تجهیزات، نیروی نظارتی و نیروهای اجرائی به‌درستی انتخاب نشوند.
- روش اجرای مناسب برای کار انتخاب نگردد.
- به کنترل کیفیت توجه کافی نشود.
- در زمان اجرای کار اظهارنظرهای غیرکارشناسی صورت بگیرد و بر اجرای آن‌ها وجود اصرار شود.
- صرفه‌جوئی در هزینه‌ها، تهیه مصالح ارزان‌قیمت و بی‌کیفیت و پرداخت دستمزدهای ارزان ناشی از به‌کارگیری نیروهای غیرحرفه‌ای
خطاهای بهره‌برداری و نگهداری چه زمانی رخ می‌دهند؟
- اگر بهره‌برداری غلط همراه با رعایت نکردن ضوابط مربوطه صورت گیرد.
- از نیروهای غیرمتخصص و بی‌تجربه در نگهداری ساختمان استفاده شود.
- نوع بهره‌برداری بدون بررسی امکان و عواقب آن صورت بگیرد.
- بارگذاری خارج از عرف انجام شود.
- بهسازی ساختمان به‌موقع صورت نگیرد.
چگونه می‌توان طول عمر ساختمان را افزایش داد؟
با مطرح شدن موضوع معماری پایدار، فعالان عرصه ساخت‌وساز همواره در تلاش بوده‌اند تا مصرف منابع تجدیدناپذیر مصالح و انرژی را از طراحی تا بهره‌برداری ساختمان به حداقل برسانند.
هرچه طول عمر مفید یک ساختمان بالاتر رود، در استفاده از مصالح و انرژی صرفه‌جویی شده و به حفظ منابع طبیعی و سرمایه ملی کمک قابل‌توجهی خواهد شد؛ بنابراین افزایش طول عمر مفید یک ساختمان از جنبه‌های مهم معماری پایدار است که در این بخش به آن می‌پردازیم.
برای آنکه طول عمر یک ساختمان بالاتر برود، رعایت اصول زیر ضروری است:
۱-استفاده بهینه از مصالح ساختمانی
برای ساخت یک ساختمان پایدار باید از مصالح ساختمانی به‌صورت بهینه استفاده نمود، به‌نحوی‌که تمام قابلیت‌ها و دوام آن‌ها مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
انتخاب صحیح مصالح و استفاده مناسب از آن‌ها نقش بسزایی در تأمین سلامت و عمر ساختمان دارد. این مسئله دلیل عمده کم بودن عمر مفید ساختمان‌های مسکونی در ایران است. باید در نظر داشت که به کارگیری مصالحی با خصوصیات کاملاً متفاوت، ازلحاظ ضرایب انبساط و انقباض، طول عمر و دوام در کنار یکدیگر می‌تواند طول عمر ساختمان را کاهش دهد.
از طرفی سازگاری مصالح ساختمانی با شرایط اقلیمی موردنظر نیز بسیار مهم است زیرا عدم دقت به این مسئله می‌تواند باعث فرسودگی و تخریب زودهنگام ساختمان شود.
۲-انعطاف‌پذیری ساختمان برای عملکردهای متفاوت
اگر قرار است ساختمانی با طول عمر بالا داشته باشیم باید انعطاف‌پذیری عملکردی ساختمان را به‌طور ویژه در نظر بگیریم؛ زیرا ممکن است در طولانی‌مدت ساختمان نیازهای مختلفی داشته و بهره‌برداران متفاوتی از آن استفاده نمایند؛ بنابراین امکان ایجاد تغییر، ضامن ادامه حیات ساختمان خواهد بود.
۳-صنعتی‌سازی ساخت‌وساز
استفاده از سیستم‌های صنعتی ساختمانی و به‌کارگیری روش پیش‌ساخته می‌تواند صرفه‌جویی در مصرف مصالح، انرژی، امکان بازیافت و کنترل دقیق فرایند ساخت، استفاده از سازه‌های سبک‌تر، مقاوم‌تر و بادوام‌تر، تعمیر و نگهداری آسان‌تر را به همراه داشته باشد. طراحی ساختمان به‌نوعی که امکان پیش‌ساختگی آن فراهم شود، به افزایش کیفیت ساختمان کمک می‌کند. مهم‌ترین انواع سیستم‌های صنعتی ساختمان، سیستم‌های D3 و سیستم‌های قاب فلزی است.
البته باید در نظر داشت که ورود فناوری بسیار مدرن به‌صورت ناگهانی بدون امکان‌سنجی و سازگاری آن با سیستم‌های رایج، برای جوامع درحال‌توسعه‌ای مانند ایران، چندان مناسب نخواهد بود.
۴-توجه به جزئیات طراحی ساختمان
اهمیت توجه به جزئیات در طراحی یک ساختمان از کسی پوشیده نیست. طراحی نادرست و کم‌دقت در نقاط کلیدی و حساس می‌تواند باعث به خطر افتادن پایداری ساختمان در برابر شرایط جوی و عدم استفاده مطلوب از ساختمان شود.
۵-توجه به نگهداری، تعمیر و بهسازی ساختمان در مواقع لزوم
گذر زمان می‌تواند باعث فرسودگی و از بین رفتن همه‌چیز ازجمله ساختمان شود. ساختمان در مقابله با عوامل گوناگون جوی و محیطی به‌تدریج دچار استهلاک می‌گردد که در این موارد می‌توان با نگهداری صحیح، تعمیر و بهسازی به‌موقع ساختمان آثار این استهلاک زمانی را تا حد ممکن کاهش داد.
۶-امکان تقویت سازه مهم است
سازه باید بتواند در برابر نیروهای داخلی و خارجی مقاومت کند. هرچقدر این مقاومت بیشتر باشد، طول عمر مفید ساختمان هم بالاتر خواهد بود و می‌تواند از جان ساکنان در مقابل بلایای طبیعی مانند زلزله و سیل بهتر محافظت کند. با پیشرفت علم، روزانه روش‌های جدیدی برای بالا بردن مقاومت ساختمان‌ها عرضه می‌گردد که هرکدام معایب و محاسن خود را دارند.
در حال حاضر روش‌های بسیاری برای این مقاوم‌سازی وجود دارد که در ادامه به بررسی برخی از آن‌ها پرداخته شده است:
مقاوم‌سازی ساختمان با ژاکت بتنی
ژاکت بتنی درواقع روکشی از جنس بتن، میلگردهای طولی و خاموت‌های بسته است که از روش‌های سنتی مقاوم‌سازی سازه محسوب می‌گردد. این روش را می‌توان برای تمام بخش‌های ساختمان به کار برد. متأسفانه استفاده از این روش علاوه بر صرف زمان و هزینه زیاد، باعث افزایش وزن قابل‌توجه سازه نیز می‌شود.
مقاوم‌سازی ساختمان با ژاکت فولادی
در روش مقاوم‌سازی ساختمان با ژاکت فولادی محل‌های آسیب‌پذیر مقاطع تیر و ستون توسط ورق‌های فولادی تقویت می‌شوند. اجرای این روش سنتی علاوه بر هزینه بالا، به‌مرورزمان باعث خوردگی و زنگ‌زدگی اجزای سازه خواهد شد.
مقاوم‌سازی ساختمان با پیش تنیدگی
در پیش تنیدگی یک تنش ثابت دائمی در بتن ایجاد می‌گردد که در اثر آن، بخشی از تنش‌های ایجادشده توسط بار مرده و زنده خنثی می‌شود. معمولاً از پیش تنیدگی در دال‌های بتنی روی زمین، ساخت پارکینگ‌ها، ساختمان‌ها و … استفاده می‌گردد.
- مقاوم‌سازی ساختمان با دیوار برشی
می‌توان با به‌کارگیری دیوار برشی مقاومت، سختی و شکل‌پذیری سازه را تحت بارهای لرزه‌ای به‌شدت افزایش داد.
مقاوم‌سازی ساختمان با بادبندها
به‌کارگیری بادبند برای مقاوم‌سازی ساختمان سبب می‌شود تا علاوه بر افزایش مقاومت برشی و افزایش سختی ساختمان، شکل‌پذیری سازه افزایش یابد. روش بادبند نسبت به دیوار برشی سریع‌تر بوده و به همین دلیل محبوبیت بیشتری دارد.
مقاوم‌سازی ساختمان با روش FRP
FRP مخفف کلمه‌ی Fiber reinforced polymer (پلیمر تسلیح شده با الیاف) بوده و یکی از به‌روزترین تکنیک‌های ساختمان‌سازی در دنیا به‌حساب می‌آید. اجرای این روش به سهولت و سرعت امکان‌پذیر و ازنظر هزینه قابل‌رقابت با روش‌های سنتی است.
هرچند به نظر می‌رسد در شرایط اقتصادی فعلی کشور و وضعیت قیمتی مقاطع فولادی و مصالح ساختمانی، کیفیت و افزایش طول عمر سازه چندان اهمیت ندارد؛ اما ساختمان‌سازان باید بدانند که رعایت این نکات هزینه‌های ثانویه‌شان را به‌طور چشمگیری کاهش خواهد داد.
